Tục thờ thần ở Quảng Ninh

Giống như nhiều làng xã Việt Nam, các làng xã ở Quảng Ninh còn lưu giữ rất nhiều tục thờ thần, gồm cả thiên thần và nhân thần, thể hiện tín ngưỡng dân gian phong phú của người Quảng Ninh xưa.

Hầu hết các phường, xã của TX Đông Triều đều tôn thờ Tản Viên sơn thánh, Cao Sơn đại vương và Quý Minh đại vương. Men theo núi Yên Tử, Lôi Âm ra đến Thiên Thai (Hoành Bồ cũ), Bụt Sơn (Cẩm Phả) đến Nam Sơn (Ba Chẽ), Bắc Cương (Tiên Yên), Đại Chí, Vạn Ninh là các làng Yên Lập, Yên Cư, Tiêu Dao, Vạn Yên, Trúc Võng, Xích Thổ, Yên Thổ, Quang Hanh, Cẩm Phả, Dương Huy, Hà Gián, Quất Đông, Quất Đoài, Ninh Dương, Thác Mang, Xuân Lan đều tôn thờ Tản Viên sơn thánh, Cao Sơn đại vương và Quý Minh đại vương.

Tản Viên sơn thánh được nhiều làng xã ở Quảng Ninh phụng thờ từ xưa đến nay. Cao Sơn đại vương và Quý Minh đại vương đều là anh em của Tản Viên sơn thánh- núi tổ của Việt Nam. Các vị sơn thần này đại diện cho giống Tiên chính là 50 người con theo mẹ Âu Cơ lên khai phá sơn lâm.

Còn miền sông nước ven các sông Kinh Thầy, sông Bạch Đằng, Cửa Lục, Cửa Suốt, Ba Chẽ, Tiên Yên ra đến Thác Mang, Ninh Dương là các làng Mạo Khê, Yên Khánh, Yên Lập, Vạn Yên, Trúc Võng, Yên Mỹ, Quang Hanh, Cẩm Phả, Ba Chẽ, Tiên Yên, Vạn Ninh, Trà Cổ đều tôn thờ thủy thần như: Linh Lang đại vương, Đông Hải đại vương, Nam Hải đại vương, ông Cộc, ông Dài .v.v. làm thành hoàng. Đặc biệt, xã Cẩm Phả xưa còn thờ Trung Thiên Long Mẫu làm thành hoàng. Các vị thần này đại diện cho giống rồng chính là 50 người con theo cha Lạc Long Quân xuống biển.

Do địa thế quan yếu, miền đất địa đầu che chắn phía Đông Bắc hướng biển của Đại Việt nên các cuộc xâm lăng của phương Bắc phần lớn đều đi qua Quảng Ninh để tiến vào cửa Bạch Đằng để đến kinh đô Thăng Long. Người Quảng Ninh xưa kia đã kiên cường cùng quân dân cả nước đánh bại tất cả các cuộc xâm lược đó. Nhớ ơn ông cha, nhớ ơn các anh hùng dân tộc đã có công với nước, có đức với dân nên nhiều làng ở Quảng Ninh xưa đã tôn thờ các vua Trần, các tướng nhà Trần làm thành hoàng làng.

Các xã An Sinh Đốc Trại, thôn Trại Găng đều 8 vị hoàng đế nhà Trần làm thành hoàng. Làng Triều Khê tôn vua Anh Tông và An Sinh vương Trần Liễu làm thành hoàng. Các làng Khoái Lạc, Lưu Khê, Yên Hưng, Quỳnh Biểu, Trung Bản, Vị Khê, Cẩm Phả, Dương Huy tôn Đức Thánh Trần Hưng Đạo làm thành hoàng. Tứ vị nam tử của ngài là Trần Quốc Nghiễn, Trần Quốc Uất, Trần Quốc Tảng và Trần Quốc Hiện cũng được nhiều nơi thờ tự.

Đặc biệt, Quảng Ninh có nhiều nơi thờ phong vật thần làm thành hoàng. Nghĩa là các vị thần đặc hữu cho cảnh vật địa phương. Đôi khi các phong vật thần ấy được hóa thân vào các anh hùng dân tộc. Đại vương Cửa Lục chính là Hưng Vũ vương Trần Quốc Nghiễn, Đại vương Cửa Suốt chính là Hưng Nhượng vương Trần Quốc Tảng. Hai vị thần đều là Đông Hải đại vương.

Làng Ba Chẽ thờ thần núi, thần sông Ba Chẽ. Làng Tiên Yên thờ thần núi, thần sông Tiên Yên. Làng Hà Gián thờ thần núi Bụt Sơn. Các làng Vạn Ninh, Trà Cổ, Bình Ngọc thờ thần núi Ngọc Sơn là Trấn Hải tôn thần. Châu Mang Nhai thờ Bản Cảnh Xã Tắc đại vương là thần đất, thần lúa của Hải Ninh. Làng Động Linh thờ Hải Khẩu tôn thần. Làng Quang Hanh thờ Cửa Hanh tôn thần.

Một điểm đặc biệt của Quảng Ninh là tôn thờ các vị tiên công - tức những người đi trước mở đất mới khai hoang lập làng. Cùng với thần tích thần sắc là các sắc phong của vua cho các vị thần hay cho các làng xã phụng thờ các vị thần ấy. Trong số gần ngàn sắc phong của các di tích trên địa bàn tỉnh Quảng Ninh còn lưu giữ chỉ có 50 sắc phong thời Lê phong cho các làng Hoàng Xá, Bình Lục, Bằng Sơn, Triều Khê, Vĩnh Tuy (Đông Triều) và xã Phong Lưu (nay là Phong Hải và Phong Cốc, TX Quảng Yên), còn lại là các sắc phong thời Nguyễn phong cho các thần và các làng xã. Dù là sắc phong thời nào thì cũng đều do vua ban, khẳng định công lao của các thần với dân, với nước, cho phép làng xã phụng thờ. Đây là bằng cấp cao nhất của triều đình phong kiến ban cho các vị thần, đồng thời cũng là vinh dự to lớn cho các làng xã khi có được sắc phong này.

Các vị thần là kết tinh tình yêu quê hương, đất nước của con người Quảng Ninh. Người Quảng Ninh xưa cậy nhờ vào từng ngọn núi, từng con sông quê nhà để mong được các thần che chở, đem lại bình yên cho xóm làng, cho người người khỏe mạnh, cuộc sống ấm no hạnh phúc.