Từ câu chuyện truyền thuyết rồng mẹ, rồng con

Với trí tưởng tượng phong phú và tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương sâu nặng, người Quảng Ninh xưa đã khéo tưởng tượng những đảo đá trên Vịnh Hạ Long như đàn rồng từ thượng giới xuống trần, từ đó mà thêu dệt nên nhiều truyền thuyết đặc sắc. Những truyền thuyết về rồng chẳng những làm phong phú thêm kho tàng văn học dân gian Quảng Ninh mà còn khiến cho Vịnh Hạ Long thêm lấp lánh vẻ đẹp huyền thoại.

Từ xưa, người dân vùng Hòn Gai đã dùng trí tưởng tượng của mình để thêu dệt nên truyền thuyết về Vịnh Hạ Long: “Ngày xưa, khi người Việt mới dựng nước, nhân dân đang sống yên ổn thì bị giặc ngoại bang xâm lấn bờ cõi. Trước thế giặc mạnh, trời sai rồng mẹ mang theo một đàn rồng con xuống giúp đánh giặc. Khi thuyền giặc ào ạt tấn công vào bờ thì đàn rồng cũng lập tức hạ giới, phun ra vô số châu ngọc biến thành muôn vàn đảo đá sừng sững như bức tường thành vững chãi. Thuyền giặc bị chặn lại liền đâm vào các đảo đá, xô vào nhau vỡ tan tành. Sau khi giặc tan, thấy cảnh hạ giới thanh bình, cây cối tươi tốt, con người nơi đây lại cần cù, chịu khó, đoàn kết giúp đỡ nhau, rồng mẹ và rồng con không trở về trời mà ở lại hạ giới. Chỗ rồng mẹ xuống là Hạ Long, nơi rồng con xuống chầu bên rồng mẹ là Bái Tử Long. Đuôi của đàn rồng quẫy lên trắng xóa là long vĩ (tức Trà Cổ ngày nay)".

Cũng là truyện kể nhằm lý giải những hình thù kỳ lạ của các đảo đá trên Vịnh Hạ Long này còn tồn tại một dị bản khác với truyện kể trên: “Thủa xa xưa, dân ta còn rất ít người, đang sinh sống yên lành thì quân giặc cậy thế đông tràn tới. Trời thương dân ta bèn cho một đàn rồng xuống giúp. Đàn rồng xuống phun châu ngọc, châu ngọc thoắt biến thành đảo đá ngổn ngang, thành trận đồ bát quái giúp dân ta chặn bước tiến quân giặc. Đàn rồng quyến luyến đất này không về trời nữa, đàn rồng con nhớ mẹ xuống theo. Chỗ đàn rồng con xuống quỳ lạy mẹ sau này có tên là Bái Tử Long (rồng con lạy mẹ). Nay Vịnh Hạ Long còn ẩn hiện dáng rồng và ở đảo Chàng Ngọ trên Vịnh Bái Tử Long có dãy núi mười ngọn, chín ngọn quay về phía Hạ Long, một ngọn quay đi hướng khác. Dân gian có câu hát: “Chín con theo mẹ ròng ròng/ Còn một con út dốc lòng không theo”.

Ngoài ra, còn dị bản khác biệt hơn nhưng vẫn gắn với hình tượng rồng: “Thủa xa xưa, người dân sống ở vùng này thỉnh thoảng lại trông thấy một con rồng mẹ đem theo một đàn rồng con từ trời cao bay xuống, nô đùa trên sóng nước. Khi đất đai hạn hán, khô cằn nứt nẻ, cây cối héo hon, rồng nuốt những xoáy nước lớn phun khắp vùng. Cảnh vật trở lại tươi tốt. Gặp ngày giông bão, thuyền chài đi biển xa về chậm gặp nguy hiểm. Rồng lượn xung quanh thuyền, che sóng to gió lớn, dẫn thuyền cập bến. Dân yêu quý rồng, mỗi khi trong vùng có hội hè, tế lễ thường mang đồ tế lễ ra bờ biển để cảm tạ rồng. Nhưng rồi bỗng nhiên, đàn rồng vắng bóng. Bọn hung ác kéo đến tàn phá dân lành. Dân mang đồ cúng đến bên bờ biển, cầu cứu rồng. Rồng mẹ cùng đàn con lại xuất hiện, bay sà xuống, phun lửa thiêu đốt bọn hung ác. Những lưỡi lửa rơi xuống biển, biến thành núi thành đảo. Nơi rồng mẹ hạ xuống nay là Vịnh Hạ Long, nơi đàn con quay về chầu mẹ là phần Bái Tử Long”.

Như vậy, có thể thấy, với những liên tưởng phong phú, người dân nơi đây đã có nhiều cách lý giải khác nhau về sự hình thành Vịnh Hạ Long. Thực tế, Vịnh Hạ Long có từ xa xưa bởi những kiến tạo địa chất tự nhiên nhưng người Quảng Ninh với trí tưởng tượng dân gian bay bổng và ý niệm về cội nguồn "con Rồng cháu Tiên" đã chọn một cách lý giải độc đáo và thơ mộng hơn. Dù các bản kể có thể khác nhau ít nhiều, nhưng các truyền thuyết đều hướng đến thông điệp: Hạ Long là vùng đất đẹp, là nơi rồng xuống tụ hội khí thiêng sông núi.