Trẻ béo phì: Nguyên nhân, hệ luỵ và biện pháp khắc phục để kiểm soát cân nặng

Béo phì ở trẻ em không chỉ khiến trẻ ngừng tăng trưởng sớm mà còn làm tăng nguy cơ mắc chứng ngưng thở khi ngủ, các bệnh lý mạn tính như tiểu đường, tăng huyết áp, một số bệnh ung thư…

1. Nguyên nhân gây béo phì ở trẻ

Có nhiều nguyên nhân gây tình trạng béo phì ở trẻ, trong đó phải kể đến các yếu tố sau:

+ Di truyền: Tình trạng trẻ béo phì có ảnh hưởng đến gia đình. Trẻ em có cha mẹ, anh chị em béo phì thì trẻ sẽ có nguy cơ béo phì.

+ Thói quen ăn uống: Nước uống có đường, thức ăn, nước uống có chứa nhiều chất béo và năng lượng cao. Ngoài ra, có một số cha mẹ hay cho trẻ ăn thêm vào những lúc trẻ xem ti vi, làm bài tập (lúc đó trẻ không đói). Béo phì xảy ra khi trẻ ăn nhiều năng lượng hơn nhu cầu.

+ Không hoạt động thể lực: Lười tập thể dục, xem ti vi, sử dụng các thiết bị điển tử quá lâu.

+ Một số nguyên nhân béo phì do bệnh lý liên quan, trong đó hay gặp nhất là các bệnh lý liên quan đến nội tiết: Suy giáp, cường năng tuyến thượng thận, cường Insulin nguyên phát, bệnh lý vùng dưới đồi mắc phải...

Béo phì làm ảnh hưởng đến tâm lý, tăng chiều cao, kinh nguyệt sớm, hô hấp, tim mạch, hệ cơ xương, rối loạn chuyển hóa, tiêu hóa....

Tuy nhiên, trên thực tế có đến 60 - 80% trường hợp trẻ béo phì là do nguyên nhân dinh dưỡng. Trẻ có chế độ ăn giàu chất béo (thức ăn nhanh, thức ăn chiên xào…), chất bột đường (thức ăn nhiều đường gồm kem, chè, bánh ngọt, nước ngọt...) đều có liên quan chặt chẽ với tỷ lệ gia tăng béo phì. Thông thường, khẩu phần ăn của trẻ thừa cân béo phì thường vượt mức nhu cầu cần thiết cho sự phát triển của cơ thể. Do đó, phần năng lượng dư thừa sẽ được chuyển hóa thành mỡ và sẽ được tích trữ ở các cơ quan trong cơ thể gồm: Mặt, cánh tay, ngực, bụng, bắp đùi, nội tạng…

2. Những hệ lụy khi trẻ béo phì

Trẻ em dư thừa cân nặng cũng có thể gặp các vấn đề như người lớn thừa cân, béo phì.

Cụ thể, người càng thừa cân thì sẽ có nguy cơ cao mắc 1 số bệnh, trong đó thường gặp là :

• Tim mạch : Tăng mỡ máu - Cholesterol máu, lipid máu; tăng huyết áp; bệnh lý mạch vành; tai biến mạch máu não;

• Bệnh đái tháo đường;

• Sỏi mật : Béo phì làm tăng nguy cơ sỏi mật ở mọi lứa tuổi và gấp 3 - 4 lần so với người bình thường. Nguy cơ này càng cao khi tình trạng béo bụng tăng;

• Bệnh ung thư

• Bệnh khớp

• Bệnh gout

• Đau cột sống

• Tăng tình trạng thoái hóa khớp …

Phẫu thuật trên người bệnh béo phì có nhiều biến chứng và khó lành vết thương hơn. Do nặng nề, xoay chuyển khó, người béo phì dễ bị tai nạn trong lao động và cuộc sống, điều đó làm tăng tỷ lệ tàn phế và tử vong. Tuổi thọ người béo phì ngắn hơn so với người có cân nặng bình thường.

Thực tế cho thấy, trẻ sẽ gặp tất cả nguy cơ kể trên khi trẻ không được kiểm soát cân nặng, diễn tiến thành 1 người lớn béo phì. Trẻ béo phì dễ bị chọc ghẹo, khiến trẻ bị tổn thương về mặt tâm lý, dễ tự ti, cô độc, ảnh hưởng đến khả năng học tập. Nhiều trẻ có khuynh hướng mắc chứng tự ti, không hài lòng với hình dáng cơ thể, trầm cảm. Do bị chọc ghẹo, bị bắt nạt… sẽ khiến trẻ để lại dấu ấn sâu đậm về tâm lý cho đến tuổi trưởng thành.

3.Cần làm gì để giúp trẻ kiểm soát cân nặng?

Để trẻ kiểm soát cân nặng tốt và phát triển tăng trưởng chiều cao tối ưu. Việc đầu tiên cần giúp trẻ có chế độ ăn khoa học theo nguyên tắc cơ bản để hạn chế nguồn cung cấp năng lượng dư thừa của trẻ.

Tuy nhiên, trẻ em là cơ thể đang lớn, do đó chỉ hạn chế thực phẩm giàu năng lượng như dầu mỡ, đường, bánh kẹo ngọt và cho trẻ ăn hạn chế tinh bột. Mục tiêu sao cho trong những tháng đầu kiểm soát chế độ ăn, trẻ không bị tăng cân hoặc tăng <0,5kg/ tháng.

Khuyến khích trẻ thể dục trị liệu kiếm soát cân nặng, đây là biện pháp đơn giản làm giảm lượng mỡ dư thừa trong cơ thể. Nên hướng cho trẻ tìm môn thể thao phù hợp mà trẻ thích mới áp dụng được. Các môn thể thao thường là nhảy dây, bơi lội, chạy hoặc đi bộ nhanh khoảng 60 phút/ ngày.

Tâm lý liệu pháp cũng giúp trẻ kiểm soát cân nặng hiệu quả. Phải cho trẻ biết những hậu quả của béo phì, cũng như khó hoà nhập với các bạn ở trường hoặc bị bạn trêu đùa. Trong 1 số trường hợp béo phì mức độ nặng, cần chuyển trẻ đến các nhà tâm lý liệu pháp.

Ngoài ra, phương pháp dùng thuốc điều trị cho trẻ thừa cân béo phì có thể được cân nhắc. Tuỳ từng nguyên nhân khác nhau mà điều trị, ví dụ béo phì do u thượng thận cần cắt bỏ sẽ hết béo phì. Hoặc dừng uống thuốc Corticoid trong hen, chàm… trẻ dần hết béo phì trong hội chứng Cushing. Nếu trẻ bị béo phì đơn thuần, ngoài 3 nguyên tắc nêu trên, rất hiếm khi điều trị thuốc ức chế trung tâm (Centrally Acting Agents) hoặc ngoại vi.

4. Phòng ngừa béo phì trẻ em

Thừa cân, béo phì ở trẻ ngoài ảnh hưởng đến học tập, tâm lý tự ti còn khiến trẻ phải đối diện với nhiều nguy cơ bệnh tật. Vì vậy, cách phòng ngừa bệnh béo phì ở trẻ em theo độ tuổi chính là dành cho các bố mẹ để có hiểu biết tốt hơn về vấn đề này. Cụ thể như sau:

-Với trẻ nhũ nhi

Mẹ cần cho con bú sữa mẹ, sữa mẹ ngoài chứa kháng thể giúp trẻ phòng tránh bệnh vặt còn giúp trẻ không bị béo phì.

- Với trẻ từ 1 - 5 tuổi

Cho trẻ ăn đủ chất, cân đối và bắt đầu hướng dẫn những trò chơi vận động, đưa trẻ ra ngoài trời tắm nắng tăng vitamin D, tránh còi xương.

- Với trẻ từ 6 - 12 tuổi

Giai đoạn này trẻ bắt đầu đến trường, vì vậy bố mẹ nên khuyến khích trẻ ăn nhiều rau xanh, hạn chế ăn quá nhiều chất ngọt và chất béo. Ngoài ra, bố mẹ cũng nên khuyến khích trẻ chơi các trò chơi vận động có lợi cho sự phát triển chiều cao như đi bộ, đi xe đạp, bơi lội, chơi đá bóng… mỗi ngày.

- Với trẻ từ 13 - 18 tuổi

Dạy trẻ cách ăn uống khoa học, lành mạnh để tránh béo phì bằng cách nhờ trẻ tìm hiểu, chọn lựa những thực phẩm tốt cho sức khỏe của cả gia đình. Đồng thời giúp trẻ nhận ra tầm quan trọng của việc luyện tập thể dục thể thao hàng ngày.

Để tránh bệnh béo phì ở trẻ em ngày càng gia tăng, bố mẹ không cho trẻ xem tivi/chơi game trong bữa ăn; yêu cầu trẻ đi ngủ sớm; thường xuyên nấu cho trẻ ăn ở nhà, cân đối chế độ ăn cân bằng 4 nhóm dưỡng chất (đạm, béo, bột đường, vitamin & khoáng chất). Cuối cùng, nên khuyến khích trẻ vận động mỗi ngày…

Nếu cảm thấy khó khăn trong việc kiểm soát cân nặng, chế độ ăn uống cho trẻ cũng như chế độ vận động giúp trẻ phòng ngừa béo phì hoặc điều trị béo phì, cha mẹ hãy đưa trẻ đến thăm khám, tư vấn tại cơ sở y tế có chuyên khoa dinh dưỡng.