Toàn cảnh viện trợ quân sự Mỹ cho Ukraine và các kịch bản tương lai

Tổng thống Volodymyr Zelensky lo ngại rằng Ukraine sẽ “có rất ít cơ hội sống sót nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ”.

Sau khi nổ ra tranh cãi tại Phòng Bầu dục của Nhà Trắng, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra tối hậu thư cho Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky: “Hoặc là ông đạt được một thỏa thuận, hoặc chúng tôi sẽ rời đi”. Tiếp đó, ông Trump đã hủy bỏ lễ ký kết thỏa thuận song phương về khoáng sản, cáo buộc người đồng cấp Zelensky đã “thiếu tôn trọng” Mỹ và “không sẵn sàng cho hòa bình nếu có sự tham gia của Mỹ”.

Hiện nay, chính quyền Trump cũng đang xem xét việc chấm dứt các lô hàng viện trợ quân sự, khiến Ukraine đứng trước nguy cơ phải chiến đấu mà không có sự hỗ trợ quân sự từ Mỹ.

Ukraine cần một dòng chảy ổn định của vũ khí, đạn dược và nhu yếu phẩm để tiếp tục kháng cự. Ông Zelensky lo ngại rằng Ukraine sẽ “có rất ít cơ hội sống sót nếu không có sự hỗ trợ của Mỹ”. Nhưng liệu ông Zelensky có đúng không?

Tin xấu là các quỹ của Mỹ dùng để cung cấp viện trợ quân sự cho Ukraine hiện đã cạn kiệt. Tin tốt là nguồn cung trang thiết bị vũ khí của Mỹ từ các cam kết trước đó vẫn tiếp tục chảy vào Ukraine, nếu ông Trump cho phép. Châu Âu cũng sẽ viện trợ thêm khoảng 40 tỷ USD với một phần vẫn chưa được chuyển giao cho Ukraine. Điều này có thể giúp kéo dài thời gian để đạt được một thỏa thuận đàm phán. Tuy nhiên, dù đủ để duy trì phòng tuyến, nó không đủ để đẩy lùi các lực lượng Liên bang Nga và đạt được chiến thắng mà Ukraine mong muốn.

Dưới đây là những câu hỏi và trả lời phác hoạ toàn cảnh viện trợ quân sự Mỹ cho Ukraine và các kịch bản tương lai:

Tình hình các quỹ của Mỹ dùng để viện trợ quân sự cho Ukraine hiện nay như thế nào?

Toàn bộ tiền quỹ của Mỹ dùng để viện trợ quân sự cho Ukraine đều đã được cam kết, nhưng trang thiết bị vũ khí này vẫn đang ở các giai đoạn khác nhau trong quy trình giao hàng.

Quốc hội Mỹ đã phê duyệt 86 tỷ USD cho viện trợ quân sự dành cho Ukraine thông qua năm khoản bổ sung ngân sách và ngân sách cơ bản của Bộ Quốc phòng (DOD). Gói viện trợ gần đây nhất đã được Quốc hội Mỹ thông qua là vào tháng 4/2024, và chính quyền của Tổng thống Trump có vẻ sẽ không yêu cầu thêm, đặc biệt là sau những diễn biến của tuần trước.

Mỹ đã gửi trang thiết bị vũ khí quân sự cho Ukraine thông qua ba cơ chế chính là Quyền rút vũ khí khỏi kho của tổng thống (PDA); Sáng kiến Hỗ trợ an ninh cho Ukraine (USAI) và Tài trợ Quân sự nước ngoài (FMF).

Mặc dù Bộ Quốc phòng Mỹ đã cam kết sử dụng toàn bộ tiền từ PDA và USAI, nhưng không phải tất cả số tiền này đã được giải ngân.

Hiện tại, vẫn còn khoảng 4 tỷ USD thuộc DPA, nhưng Bộ Quốc phòng Mỹ đã hết ngân sách để mua trang thiết bị vũ khí mới thay thế cho số bị rút đi để cung cấp cho Ukraine. Do đó, họ đã không muốn tiếp tục xuất kho khi chưa có sự đảm bảo về việc bổ sung trang thiết bị vũ khí thay thế.

Xem video hệ thống tên lửa phóng loạt cơ động cao (HIMARS) do Mỹ cung cấp được trang bị cho Tiểu đoàn 3, Lực lượng Đặc nhiệm Ukraine sử dụng, phá huỷ hệ thống phòng không BUK-M1 của Liên bang Nga. Nguồn: Lực lượng Đặc nhiệm Ukraine

Việc toàn bộ quỹ viện trợ quân sự đều đã được cam kết có đồng nghĩa với việc viện trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine đã kết thúc?

Câu trả lời là “Không”. Vì như đã nói ở trên, viện trợ mất nhiều thời gian để được vận chuyển, và phần lớn vẫn đang trong quá trình thực hiện. Như vậy, số trang thiết bị vũ khí đã cam kết cho Ukraine sẽ tiếp tục được chuyển giao trong nhiều năm tới.

Trung bình, quá trình xuất kho thiết bị mất khoảng 8 tháng từ khi công bố đến khi hoàn tất giao hàng. Tuy nhiên, một số hệ thống vũ khí đã được vận chuyển nhanh chóng như 4 hệ thống tên lửa phóng loạt cơ động cao (HIMARS) được công bố vào đầu tháng 6/2022 và đến Ukraine ngay trong tháng đó. Những hệ thống khác như tên lửa Patriot thì mất nhiều thời gian hơn: chúng được cam kết vào tháng 12/2022, nhưng phải đến tháng 4/2023 mới bắt đầu được bàn giao.

Đối với USAI, vốn cung cấp ngân sách để Ukraine trực tiếp mua thiết bị từ các nhà sản xuất Mỹ, thời gian giao hàng còn lâu hơn. Theo phân tích các thông báo của Bộ Quốc phòng Mỹ: Chính phủ Mỹ mất khoảng bốn tháng để ký hợp đồng còn nhà sản xuất mất khoảng 24 tháng để sản xuất ra sản phẩm đầu tiên trong khi quá trình bàn giao mất khoảng 20 tháng do các nút thắt trong sản xuất.

Như vậy có thể thấy mặc dù nguồn quỹ viện trợ đã cạn kiệt và chính quyền Trump phản đối các gói viện trợ mới, nhưng trang thiết bị vũ khí vẫn tiếp tục được vận chuyển đến Ukraine.

Các hợp đồng USAI giai đoạn đầu hiện đã bắt đầu giao hàng. Ngay cả khi đợt trang thiết bị vũ khí cuối cùng từ PDA được bàn giao vào khoảng tháng 8/2025, các hợp đồng USAI sẽ tiếp tục duy trì dòng vũ khí đến Ukraine trong năm 2025 và xa hơn nữa.

Những loại trang thiết bị vũ khí nào đang được gửi đến Ukraine?

Mỹ đang cung cấp cho Ukraine các loại trang thiết bị vũ khí mà chính nước này cũng đang thiếu hụt, bao gồm đạn pháo, hệ thống phòng không và vũ khí chống tăng Javelin.

Các gói USAI tập trung vào vũ khí và thiết bị hạng nặng nhằm cung cấp đầy đủ trang bị mà một quân đội cần. Trong khi đó, các gói PDA bao gồm vũ khí hạng nặng như xe tăng, đạn pháo, tên lửa phòng không, thiết bị y tế và trang bị chiến đấu trong thời tiết lạnh. Các gói viện trợ gần đây cũng bao gồm khoảng 10 hệ thống HIMARS để tăng cường hỏa lực cho Ukraine và khoảng 10 hệ thống phòng không NASAMS đã được ký hợp đồng vào năm 2022 và sẽ sớm xuất hiện trên chiến trường.

Mặc dù các cuộc thảo luận về viện trợ quân sự thường tập trung vào các hệ thống vũ khí lớn, nhưng yếu tố quan trọng không phải là loại vũ khí cụ thể mà là số lượng chúng. Ngoài vũ khí, trong chiến đấu, các quân đội cần rất nhiều đạn dược (từ súng bộ binh đến pháo cối), xe tải, kính nhìn đêm và phụ tùng thay thế. Vì vậy, điều quan trọng là quy mô của nguồn cung cấp, không phải là hệ thống cụ thể nào được bao gồm.

Bên cạnh thiết bị, Mỹ còn cung cấp hỗ trợ “mềm” như đào tạo quân sự và thông tin tình báo, những yếu tố rất quan trọng trong việc nâng cao năng lực quân sự của Ukraine. Đào tạo không chỉ giúp vận hành thiết bị phương Tây mà còn hướng dẫn cho các cá nhân và đơn vị chiến đấu. Thông tin tình báo giúp Ukraine hiểu rõ hơn về tình hình chiến lược, dự đoán hành động của Liên bang Nga, cũng như xác định mục tiêu cho vũ khí tầm xa. Nếu các hỗ trợ này bị cắt giảm, nó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chiến dịch quân sự của Ukraine theo những cách khó lường trước.

Hiện tại, châu Âu cũng đang cung cấp một phần hỗ trợ này, nhưng khả năng tình báo của Mỹ vẫn vượt xa châu Âu và khó có thể thay thế hoàn toàn.

Liệu chính quyền Trump có thể dừng việc vận chuyển viện trợ quân sự không?

Câu trả lời là “Có, ít nhất là một phần”.

Thiết bị xuất kho vẫn đang được vận chuyển, và chính quyền Trump có thể chỉ đạo ngừng vận chuyển, bất chấp các thông báo của chính quyền trước đó. Tuy nhiên, việc dừng các lô hàng vũ khí mới từ các hợp đồng mà Ukraine đã ký với ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ sẽ khó khăn hơn, vì theo pháp luật, các thiết bị đó thuộc quyền sở hữu của Ukraine.

Dù vậy, chính quyền Trump vẫn có thể tìm cách chuyển hướng các lô hàng này sang lực lượng Mỹ, viện dẫn Điều 1 của Đạo luật Sản xuất quốc phòng hoặc các quyền hạn khẩn cấp khác với lý do ưu tiên nhu cầu quốc gia. Mặc dù điều này sẽ là một bước đi pháp lý đầy rủi ro, nhưng chính quyền Trump từng sử dụng các quyền khẩn cấp cho các mục tiêu chính trị trong quá khứ.

Nếu Mỹ ngừng viện trợ quân sự, Ukraine sẽ nhận viện trợ từ đâu?

Rõ ràng, Mỹ không phải là nhà cung cấp thiết bị duy nhất cho Ukraine.

Theo Viện Kiel của Đức, viện trợ quân sự từ châu Âu dành cho Ukraine tương đương với Mỹ, khoảng 1,8 tỷ USD mỗi tháng. Viện trợ châu Âu đặc biệt quan trọng vào cuối năm 2023 và đầu năm 2024, khi Mỹ cạn kiệt ngân sách và Quốc hội Mỹ vẫn đang tranh luận về gói viện trợ tiếp theo.

Liên minh châu Âu (EU) cũng đã phê duyệt việc sử dụng tài sản của Liên bang Nga bị đóng băng để hỗ trợ nhu cầu quân sự của Ukraine.

Tuy nhiên, tin xấu là ngành công nghiệp quốc phòng châu Âu đã suy yếu nghiêm trọng và họ đang cung cấp hết mức có thể. Nếu Mỹ ngừng viện trợ, nhiều quốc gia châu Âu cũng có thể cắt giảm hỗ trợ.

Ngoài ra, Ukraine cũng tự sản xuất một số thiết bị quân sự. Trong ba năm qua, họ đã đầu tư vào sản xuất trong nước và hiện đã có thể sản xuất một số loại thiết bị quan trọng với số lượng lớn. Năng suất và quy mô sản xuất thiết bị bay không người lái (UAV) cỡ nhỏ làm nhiệm vụ trinh sát đến UAV cảm tử tầm xa của Ukraine đã tăng hơn 100 lần kể từ khi xung đột Nga – Ukraine bắt đầu vào năm 2022

Ukraine cũng đã bắt đầu sản xuất pháo tự hành Bohdana và đạn pháo. Tuy đây là một bước tiến quan trọng hướng tới tự chủ quốc phòng, nhưng quy mô sản xuất vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu của quân đội.

Vấn đề của Ukraine là ngành công nghiệp quốc phòng của họ vẫn chưa cân bằng, vì trước đây nó được thiết kế để hoạt động như một phần của mạng lưới quân sự Liên Xô, thay vì một hệ thống hoàn chỉnh có thể tự cung cấp đầy đủ vũ khí.

Xem video binh sĩ thuộc lữ đoàn cơ giới số 22 của quân đội Ukraine vận hành thiết bị bay không người lái Leleka-100 do Ukraine sản xuất. Nguồn: Bộ Quốc phòng Ukraine/X

Điều gì sẽ xảy ra trên chiến trường?

Tương lai của xung đột Nga - Ukraine phụ thuộc rất nhiều vào lượng thiết bị mà Kiev được chuyển giao.

Hiện tại, cuộc chiến đang bế tắc, nhưng Liên bang Nga đang nắm thế chủ động. Tuyến phòng thủ của Ukraine ở mặt trận phía Đông đang bị áp lực nặng nề nhưng chưa sụp đổ, và Ukraine vẫn giữ một căn cứ nhỏ trong khu vực Kursk của Liên bang Nga. Kể từ khi cuộc phản công của Ukraine dừng lại vào tháng 112023, Liên bang Nga đã đạt được những bước tiến nhỏ nhưng liên tục ở phía Đông Ukraine, dù những bước tiến này phải trả giá rất đắt.

Tin tích cực là Mỹ dự kiến sẽ giao nhiều thiết bị hơn đáng kể trong năm 2025 so với năm 2024, với điều kiện không có sự gián đoạn từ chính quyền Trump. Giá trị trang thiết bị vũ khí giao hàng mỗi tháng sẽ tăng từ 500 triệu USD lên 920 triệu USD. Khi kết hợp với sản xuất quân sự gia tăng từ châu Âu và mở rộng sản xuất nội địa của Ukraine, điều này sẽ giúp củng cố hỏa lực của Ukraine và bù đắp tổn thất nặng nề trên chiến trường.

Tuy nhiên, nhiều ý kiến bi quan vẫn tồn tại, phản ánh ưu thế dân số (145 triệu dân Nga so với 38 triệu dân Ukraine) và quy mô kinh tế (GDP Nga 2.021 tỷ USD so với GDP Ukraine 179 tỷ USD). Phó Tổng thống JD Vance đã thể hiện quan điểm ảm đạm của chính quyền Mỹ, tuyên bố rằng “Liên bang Nga có lợi thế áp đảo về số lượng binh sĩ và vũ khí tại Ukraine, và lợi thế này sẽ vẫn duy trì bất kể viện trợ từ phương Tây”. Nhà phân tích Max Boot cũng đánh giá về tác động của việc Mỹ cắt giảm viện trợ, kết luận rằng “điều đó chắc chắn sẽ khiến tổn thất nhân mạng tăng mạnh và có thể dẫn đến thất bại của Ukraine trong cuộc chiến”.

Mặc dù phải đối mặt với các lệnh trừng phạt từ phương Tây và kho vũ khí đang cạn kiệt, Liên bang Nga vẫn duy trì nguồn cung quân sự bằng cách đẩy mạnh sản xuất trong nước và nhập khẩu vũ khí từ các đối. Đặc biệt, sản lượng đạn pháo của Liên bang Nga, yếu tố then chốt của hỏa lực trong xung đột Nga - Ukraine, vẫn cao hơn tổng sản lượng của Mỹ, châu Âu và Ukraine cộng lại.

Nói tóm lại triển vọng cho Ukraine rất ảm đạm.

Trong kịch bản tốt nhất, Mỹ và châu Âu tiếp tục viện trợ, đủ để Ukraine ổn định phòng tuyến, làm chậm các cuộc tấn công của Liên bang Nga và kéo dài thời gian để đàm phán hòa bình.

Trong kịch bản tồi tệ nhất, Mỹ cắt hoàn toàn viện trợ quân sự. Những gì Ukraine nhận được từ châu Âu, các nguồn khác trên thế giới và ngành công nghiệp quốc phòng trong nước sẽ giúp duy trì lực lượng trên chiến trường, nhưng sức mạnh quân sự sẽ dần suy giảm. Khi đó, Liên bang Nga sẽ chiếm thêm nhiều lãnh thổ hơn, và đến một thời điểm nào đó, phòng tuyến của Ukraine có thể sụp đổ. Ukraine sẽ buộc phải chấp nhận một nền hòa bình bất lợi, thậm chí là khắc nghiệt.