Tôi sinh năm 1949, xuất thân trong gia đình có truyền thống cách mạng. Năm 1967, tôi được Nhà nước cho sang Ba Lan học tập, đào tạo bài bản về chuyên ngành Khai thác mỏ. Trở về nước năm 1974, sự nghiệp của tôi bắt đầu tại mỏ than Mông Dương (TP Cẩm Phả).

Hồi ấy, Mông Dương là một thị trấn vắng hoe, mù mịt bụi than, dân cư thưa thớt. Dãy nhà cấp 4, nơi tôi và các công nhân ở là đông vui nhất, tuy cuộc sống ngày đó nghèo khó là thế nhưng mà vui. Ban ngày thì chui lò còn ban đêm về đàn hát. Chỉ vài cây ghi ta, mấy chiếc thìa, vài ba cái xô lật ngược là đủ thành dàn nhạc. Người thợ mỏ sống với nhau rất cởi mở, giao thoa tụ hội vùng miền. Văn hoá Quảng Ninh khác ở Thái Bình, Nam Định mặc dù thợ mỏ ở đây trước kia nhiều người đi ra từ đất ấy. Nhưng vùng đất mới đã rèn luyện con người, con người phải hoà nhập vào Vùng mỏ này để tạo ra những nét văn hoá mới...Người ngành Than yêu thương nhau, đùm bọc nhau, sướng khổ có nhau, sống chết vì nhau để vượt qua mọi gian khó. Không có nghề nào vất vả, nguy hiểm nhưng cũng đầy vinh quang như nghề mỏ. Người ta thường nói đó là nghề “ăn cơm dương gian, làm việc âm phủ” nhưng lịch sử của đất nước cũng ghi nhận “người thợ lò – người chiến sĩ”. Bởi cũng giống như những người lính, những người thợ lò không hề quản ngại khó khăn, gian khổ, sẵn sàng tiến sâu vào lòng đất để sản xuất thật nhiều than cho Tổ quốc. Có thể ở thời điểm này, các nguồn năng lượng như ga, điện… chiếm ưu thế nhưng dù thời nào thì than vẫn là “vàng đen” của đất nước. Gắn bó với ngành than từ khi còn trẻ đến khi hết tuổi lao động, từ khi là một người công nhân đến khi làm quản lý, và đến tận bây giờ, cả cuộc đời tôi luôn luôn đau đáu, trăn trở về người công nhân ngành than. Khi tôi còn đương nhiệm, mỗi khi xảy ra sự cố hầm lò, dù nhỏ hay lớn, tôi bao giờ cũng có mặt và trực tiếp chỉ huy cứu nạn. Nước mắt tôi nhiều lần rơi trên khuôn mặt những người thợ lò… Và bây giờ, khi nghe thông tin về tai nạn hầm lò, trái tim tôi vẫn thắt lại.

Nhưng vượt lên trên tất cả, truyền thống “Kỷ luật và đồng tâm” của nhân dân vùng mỏ luôn là kim chỉ nam vượt khó đi lên của thợ mỏ, biến đó thành sức mạnh tinh thần để đương đầu và vượt qua thử thách, chớp lấy cơ hội phát triển. Thợ mỏ Quảng Ninh từ người nô lệ lầm than đã đứng lên theo ngọn cờ cách mạng, đập tan chế độ thực dân hà khắc, làm chủ cuộc đời mình, làm chủ nhà máy, hầm mỏ. Vóc dáng của họ đã tô thêm nét đẹp cho cả vùng than Đông Bắc. Ngành than càng phát triển thì truyền thống đó càng được phát huy, tình người càng sâu đậm và tạo thành một nét văn hóa riêng biệt, có sự khác biệt với các ngành nghề khác, vùng miền khác và trở thành tài sản quý giá nhất, vững mạnh nhất, mãi mãi làm nền tảng cho sự phát triển.

Với tôi dù ở đâu, dù ở cương vị nào tôi vẫn là một người con vùng mỏ với tinh thần kỷ luật - đồng tâm đặt lên hàng đầu. Nhớ những năm 90 của thế kỷ trước, nền kinh tế suy thoái, lạm phát dẫn đến than làm ra khó bán được, tồn kho cao, sản xuất bị thu hẹp, đã có trường hợp con theo cha mẹ lên công trường ăn chung bát cơm giữa ca. Các công ty than mặc dù hạch toán độc lập nhưng vẫn giúp đỡ nhau vượt qua khó khăn. Đặc biệt, Công ty Than Cẩm Phả đã dành than của mình cho các công ty khác xuất khẩu để được hưởng chênh lệch giá (giá xuất khẩu cao gấp 4 lần giá trong nước) ngay cả khi trong két của mình đã có lúc chả có đồng tiền mặt nào. Đến hôm nay đời sống đã khá lên nhưng các công ty vùng than Cẩm Phả rồi vùng than Hạ Long, Uông Bí - Đông Triều vẫn tự nguyện gắn bó khăng khít với nhau, chia sẻ, giúp đỡ, tạo điều kiện cho nhau hoàn thành nhiệm vụ sản xuất, nâng cao đời sống cho người lao động. Chứng kiến sự đổi thay ngày càng mạnh mẽ của Quảng Ninh tôi rất tự hào và tin tưởng vào sự phát triển bền vững của vùng mỏ đóng góp vào sự phát triển chung của đất nước.

Năm 1967, tôi viết đơn xin ra chiến trường khi tôi 22 tuổi, là cán bộ kỹ thuật của Mỏ than Hà Tu. Khi ấy, các mỏ than đã ổn định sản xuất sau khi vùng mỏ được hoàn toàn giải phóng, đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế. Đặc biệt, trong giai đoạn 1960-1965, phong trào thi đua sản xuất nhằm nâng cao sản lượng của các mỏ than ngày càng lên cao. Công nghệ khai thác được đầu tư, các thiết bị khai thác được chế biến và đầu tư lắp đặt đồng bộ, đưa vào thực tiễn sản xuất đã dần giảm bớt sức lao động thủ công như vì sắt chống lò, máy đổ đất đá, tời kéo gỗ lên thượng... Giai đoạn này, đời sống của người thợ mỏ được nâng cao, đã xuất hiện nhiều tấm gương anh hùng lao động, có thành tích xuất sắc, tinh thần sản xuất và chiến đấu anh dũng.

Tuy nhiên, những người thợ mỏ chúng tôi vẫn luôn đau đáu hướng về miền Nam ruột thịt đang chìm trong khói lửa chiến tranh. Ai cũng muốn được mặc quân phục, tay bồng súng, lưng khoác ba lô để chiến đấu với kẻ thù xâm lược, bảo vệ quê hương. Tháng 7/1967, hưởng ứng lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Không có gì quý hơn độc lập, tự do”, thợ mỏ chúng tôi đã hăng hái làm đơn tình nguyện lên đường nhập ngũ. Nhiều người còn trích máu, viết huyết tâm thư xin được cùng đồng đội cầm súng ra tiền tuyến chiến đấu. Và tôi, dù là con một trong nhà, mới cưới vợ được 10 ngày, thuộc diện được đơn vị xét duyệt vào danh sách cán bộ cử đi Ba Lan học tập... nhưng tôi vẫn xung phong ra chiến trường.

Tôi là một trong hơn 2.000 thợ mỏ được tập hợp thành ba tiểu đoàn, gồm: Tiểu đoàn 385, Tiểu đoàn 386 và Tiểu đoàn 9 và được gọi chung là Binh đoàn Than. Đến ngày 30/7/1967 Binh đoàn Than làm lễ xuất quân lên đường chi viện cho chiến trường miền Nam. Tiểu đoàn 9 tham gia huấn luyện tại Đông Triều, Quảng Ninh, sau đó hành quân thẳng vào Kon Tum. Tiểu đoàn 385 và Tiểu đoàn 386 huấn luyện tại Hòa Bình, đến tháng 12/1967 thì di chuyển toàn bộ vào mặt trận Khe Sanh, Quảng Trị để bổ sung cho lực lượng của ta đang chiến đấu ác liệt tại Làng Vây - cứ điểm đặc biệt của Mỹ trong hệ thống phòng ngự trên Đường 9 - Khe Sanh.

Rời những hầm lò, máy móc, những người công nhân mỏ đã trở thành những người lính thiện chiến và dũng cảm. Chúng tôi đã mang theo tinh thần “Kỷ luật và đồng tâm” vào những nơi khó khăn, gian khổ nhất của cuộc chiến. Danh tiếng của “Binh đoàn Than” đã được thể hiện qua mỗi trận đánh. Kể từ khi được thành lập đến ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, những người lính Binh đoàn Than đã tham gia hàng trăm trận đánh lớn nhỏ với tinh thần “Tất cả vì miền Nam ruột thịt”.

Từ 3 tiểu đoàn ban đầu, chúng tôi được chia ra, bổ sung vào các trung đội, tiểu đội khác nhau ở các đơn vị mới, tiếp tục chiến đấu. Có người ở lại tham gia giải phóng Tây Nguyên, có người trong đoàn quân tiến thẳng vào giải phóng Sài Gòn năm 1975; có người tiến công đến tận miền Tây Nam Bộ. Dù trong hoàn cảnh nào, sức mạnh, phẩm chất kiên trung và tinh thần "Kỷ luật và Đồng tâm" của thợ mỏ cũng được phát huy. Niềm tự hào Binh đoàn Than gắn với những tin vui liên tiếp báo về Vùng mỏ. Điển hình, như: Chiến sĩ Nguyễn Xuân Hùng (công nhân Tuyển than Hòn Gai) cùng đồng đội bắn cháy 2 xe tăng, 1 xe cơ giới; chiến sĩ Nguyễn Đức Bình (thợ mỏ Đèo Nai) cùng đồng đội đánh Kho xăng Nhà Bè, thiêu hủy hàng vạn lít xăng dầu; Tiểu đội trưởng Phạm Ngọc Niếp (thợ mỏ Thống Nhất) dũng cảm mưu trí, cùng đồng đội bắn chìm 1 tàu chiến của Mỹ - Ngụy... Danh tiếng của những người lính Binh đoàn Than trở thành niềm tự hào của nhân dân Vùng mỏ, là nỗi khiếp sợ của kẻ thù.

Cá nhân tôi sau trận đánh sân bay Tà Cơn ở Quảng Trị năm 1968 trong chiến dịch Đường 9 - Khe Sanh, đã được nhận danh hiệu Dũng sĩ diệt Mỹ. Đó cũng là chiến công lớn đầu tiên của tôi sau khi chính thức được kết nạp vào Đảng ngày 5/2/1968. Trở về sau chiến thắng năm 1975, nhiều người trong chúng tôi lại gác súng, tiếp tục gắn bó với những mỏ than. Do bị thương trong chiến đấu, khi ra quân trở về, tôi không còn trực tiếp sản xuất mà được phân công làm cán bộ công đoàn, vẫn gắn bó, chăm lo cho những người thợ mỏ.

Quê tôi ở Nam Định, một vùng quê thuần nông còn nhiều vất vả khó khăn. Là con út trong gia đình 4 anh em trai, tôi may mắn hơn các anh khi được bố mẹ chăm lo cho ăn học tử tế. Cuối cấp 3, tôi cũng tự nhủ “Phải cố gắng học tốt, kiếm được việc làm tử tế, sau này cuộc sống sẽ đỡ vất vả hơn, còn cùng các anh đỡ đần bố mẹ…”. Vốn thích nghề hàng hải, tôi nộp hồ sơ thi cao đẳng chuyên ngành hàng hải ở Hải Phòng. Nhưng không biết lý do gì, cô bạn thân từ hồi bé học cùng lớp lại nộp thêm cho tôi 1 bộ hồ sơ vào Trường Cao đẳng Kỹ thuật mỏ (nay là Trường Đại học Công nghiệp Quảng Ninh). Thế là tôi cũng đi thi. Đỗ cả 2 trường. Giấy báo của trường nghề mỏ gửi trước. Vậy là xách ba lô về Quảng Ninh học mà hoàn toàn chưa biết gì về nghề làm than…

Ra trường với tấm bằng kỹ sư chuyên ngành khai thác khoáng sản, năm 2010, tôi theo bạn bè cầm đơn xin việc về các đơn vị ngành than ở Hạ Long, Cẩm Phả xin việc và được nhận vào Công ty Than Hòn Gai – TKV. Đến nay, tôi đã gắn bó không rời với Than Hòn Gai được hơn chục năm.

Mặc dù tôi học chuyên ngành khai thác nhưng từ ngày vào làm đến nay lại chưa xúc được chút than nào. Vì duyên số sao lại đưa tôi đến với nghề đào lò. Sách vở kiến thức từ ngày trên ghế nhà trường, đến nay hơn chục năm tôi vẫn giữ gìn cẩn thận, coi như kỷ niệm. Nhưng kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm trong nghề hầu như tôi đều học từ thực tế, từ những bậc cha chú, đàn anh trong đơn vị. Ngày mới vào, nhìn các chú các anh làm việc, anh em lính mới như tôi ai cùng run. Tôi nhớ mãi ngày đầu vào lò, cùng kíp với 1 chú “thợ xịn”, loay hoay vừa làm vừa quan sát chú để học. Đến giờ cơm ca, chú bảo “Mày ra ăn trước đi. Ăn xong vào giữ máy để chú ăn". Tôi nghe lời, ra ăn, mà không dám ngồi, đứng xúc cơm hộp. Lúc sau chú quay ra nhìn thấy, quát “Chú làm gì mà dọa mày sợ đến ăn cũng không ngồi xuống được mà ăn cho tử tế? Thợ lò là thế. Nóng bức ngột ngạt, đối mặt nguy hiểm nhiều, tính khí ăn nói không được dễ chịu đâu. Không việc gì phải sợ. Làm quen đi…”.

Bữa cơm ca đầu tiên trong lò và tâm tình chân thật của người thợ già ngày ấy tôi sẽ nhớ mãi không quên. Đến giờ, chắc cũng thành thợ cứng rồi, dẫn dắt, chỉ bảo nhiều lứa thợ trẻ, tôi vẫn đem cái tâm tình chân thật đó, nhưng nhẹ nhàng hơn đôi chút, để dạy lớp đi sau bài học đầu về người thợ: “Thợ mỏ dù có bỗ bã, gắt gỏng, nóng tính, thì vẫn rất nhiều tình đoàn kết yêu thương đồng đội. Chỉ là cách thể hiện không được tốt thôi.”

Điều tự hào nhất đến giờ phút này, sau hơn chục năm gắn bó với nghề than, tôi dám tự hào kể, là trong ca kíp của mình, tôi chưa bao giờ để xảy ra sự cố, để mất gương than hay gây nguy hiểm cho mình và anh em đồng đội. Trong ngành than, thợ đào lò là người vất vả nhất, thường xuyên đối mặt với hiểm nguy nhất. Dưới lòng đất tối tăm, ít dưỡng khí, chúng tôi phải đào xuyên sâu, luồn dưới, lách qua những tầng địa chất phức tạp, đầy “biến số” để tìm đến những gương than. Chính vì thế, thứ không thiếu trên bàn tay người thợ đào lò là những vết sẹo, vết nào cũng két bụi than đen. Mỗi ngày vào ca của anh em chúng tôi, cứ bước chân vào cửa lò là có thể viết một cuốn truyện ngắn. Không hôm nào giống hôm nào. Có khi bâng khuâng ngồi nghĩ ngợi, nhìn trên bàn tay những vết sẹo két than đen, tôi chợt nhận ra, nghề đào lò hình như đã là một phần máu thịt của mình.

Tôi ở đây, trọ ở nhà ông bà chủ từ những ngày đầu tiên vào mỏ. Hơn chục năm rồi, ông bà quý như con như cháu. Nhưng bố mẹ, vợ con lại ở quê, xa nhau quá… Lắm lúc cũng buồn vì mình không có nhiều thời gian dành cho gia đình… Công việc dù khó khăn vất vả nhưng mình vẫn cố gắng nỗ lực hết sức, một phần lớn nhất là để chăm lo cho 2 cậu con trai được ăn học đàng hoàng hơn mình ngày xưa. Sau này nếu có cơ hội, tôi sẽ cố gắng hết sức để đưa được vợ con ra đây. Vì tôi yêu những đường lò, yêu những gương than, yêu mảnh đất Quảng Ninh – quê hương thứ hai của mình…