Sự tiến hóa của Arsenal

Từ một đội bóng lộn xộn, khởi đầu Ngoại hạng Anh bằng liền ba thất bại, Arsenal giờ rộng cửa chen chân vào top 4.

Hàng thủ

Câu chuyện bắt đầu từ hàng thủ. Arsenal khởi đầu mùa giải với những giải pháp vá víu ở hàng thủ gồm Pablo Mari, Calum Chambers và Sead Kolasinac. Từng người trong bộ ba này đều được đá chính hai trong ba trận đầu mùa, trước khi bị đẩy đi. Takehiro Tomiyasu lúc đó vẫn ở Bologna. Ben White lỡ hai trong ba trận đầu vì nhiễm Covid-19. Gabriel không kịp trở lại do chấn thương đầu gối, trong khi Kieran Tierney là ngôi sao duy nhất đá cả ba trận đầu.

0-2 trước Brentford, 0-2 trước Chelsea và 0-5 trước Man City là hệ quả. Làn gió đổi thay lập tức thổi đến với sự hiện diện cùng lúc của White, Tomiyasu, Gabriel, Tierney, cộng với Aaron Ramsdale - thủ môn nhập đội từ ngày 20/8 và lấy suất bắt chính của Bernd Leno từ vòng bốn. Ba trận tiếp theo khác hẳn, với lần lượt các kết quả hạ Norwich 1-0, Burnley 1-0 và Tottenham 3-1. Arsenal bất bại 8 trận liên tiếp và thật sự thành một bong-ke kể từ màn đọ sức Everton vào tháng 12/2021. Họ thắng năm trận liên tiếp với chỉ hai bàn thua.

Điều đặc biệt ở đây là phần lớn tên tuổi làm nên hàng thủ chắc chắn này của Arsenal từng bị cười chê trước khi vào giải. Ramsdale là thủ thành vô danh của Sheffield United nhưng "bỗng dưng" được mua về với giá 36,5 triệu USD. Ben White của Brighton là ai mà có giá 76 triệu USD? Takehiro Tomiyasu không được biết đến quá nhiều bên ngoài Serie A, nhưng cũng có giá tới 24,5 triệu USD. Khi Tomiyasu ra mắt đội trong một tấm hình không phông nền được xử lý cẩu thả, lối mua sắm khó hiểu của Arteta bị chê cười.

Nhưng điều khó tin là HLV người Tây Ban Nha nghiêm túc, kiên định với kế hoạch và thành công với lựa chọn của ông.

Từ người mắc sai lầm trực tiếp dẫn đến bàn thua ở trận ra mắt gặp Brentford, Ben Whites hóa trung vệ thép với thể hình cao to và khả năng phát động tấn công. Tomiyasu là một chiến binh bên cánh phải, Kieran Tierney xông xáo bên cánh trái, trong khi Ramsdale là một phát hiện lớn của mùa này.

Khả năng điều phối bóng - cả chuyền ngắn, chuyền tầm trung đến chuyền dài cho các tiền đạo - đều đã tạo thêm chiều sâu cho lối chơi. Ramsdale đạt tỷ lệ chuyền dài chính xác 55%, tốt hơn đáng kể so với 34% của người bắt chính mùa trước Bernd Leno. Tỷ lệ này cùng 11 trận sạch lưới cắt nghĩa cho mức phí chuyển nhượng của anh, và là lý do Ramsdale được Arteta tin tưởng.

Hàng tiền vệ

Chuyện của hàng tiền vệ "Pháo thủ" xoay quay khả năng tạo cơ hội từ trung lộ. Arsenal không biết tấn công trực diện đến nỗi chỉ biết tạt bổng trong trận thua Wolves 1-2 mùa trước. Đích thân Arteta thừa nhận: "Hình như đây là lần đầu ở Ngoại hạng Anh, Arsenal tạt tới 33 lần trong một trận".

"Quan điểm của tôi là nếu ổn định hơn, thì với số lượng quả tạt nhiều như thế, đội phải ghi nhiều bàn. Nếu cầu thủ biết chọn đúng vị trí thì theo toán học đơn thuần, bàn thắng sẽ đến. Nói chung, chúng tôi phải hiệu quả hơn", nhà cầm quân này nói thêm.

Đây có thể là suy nghĩ thật lòng của Arteta thuở mới vào nghề, khi ông bị ám ảnh bởi một phép toán nào đó như kiểu ông thầy Pep Guardiola của ông luôn nói về những lý tưởng cao siêu. Arteta cũng muốn khai phá tiềm năng của Tierney, một hậu vệ biên tấn công rất tốt. Mùa trước, cánh trái của cầu thủ Scotland này chiếm tới 38% tổng số cơ hội ghi bàn.

Dù vậy, sự phụ thuộc quá mức vào Tierney khiến cách đá này đơn điệu, và nó kéo dài đến chuỗi ba trận thua thảm họa hồi đầu mùa. Trước Brentford trận mở màn mùa giải, cặp Granit Xhaka - Tierney phối hợp với nhau nhiều lần nhất, với 25 đường chuyền từ tiền vệ trung tâm người Thụy Sỹ cho đàn em. Những quả tạt vô hại vào vòng cấm kéo theo ba trận thảm bại cùng sự có mặt của Emile Smith Rowe, Martin Odegaard và Bukayo Saka.

Nhưng tới giữa tháng 11/2021, Saka và Smith Rowe xếp lần lượt nhất nhì trong thống kê số lần đi bóng thành công và tổng quãng đường di chuyển. Arteta dùng bộ đôi này trong sơ đồ 4-4-1-1 và giao cho họ công việc khoan phá hàng thủ đối phương từ cánh phải.

Smith Rowe được phép hoạt động gần vòng cấm, anh lập tức bùng nổ. Tiền vệ 21 tuổi người Anh này là cầu thủ đầu tiên đi lên từ học viện Arsenal và ghi từ 10 bàn thắng trên mọi đấu trường trong một mùa giải ở đội một, từ sau Cesc Fabregas. Và 9 trong 10 bàn đó của Smith Rowe được ghi ở Ngoại hạng Anh.

Saka thành mối đe dọa thường trực của các hàng thủ đối phương với kiểu đi bóng vắt chéo từ cánh vào trung lộ. Anh thường thắng trong các pha một đấu một với hậu vệ, với kiểu dốc bóng vào vòng cấm để tự dứt điểm hoặc tạo cơ hội cho đồng đội. Pha kiến tạo cho Smith Rowe mở tỷ số trận derby thắng Tottenham 3-1 ngày 26/9/2021 là một ví dụ.

Quan trọng hơn, Saka không bị sự hiện diện ở trung lộ của Odegaard làm cản trở. Cặp này rất ăn ý trên sân, khi theo thống kê của The Athletic, họ tạo ra những quả đập nhả một chạm nhiều nhất ở một phần ba sân đối phương cho Arsenal. Bàn mở tỷ số của Odegaard trong trận thắng chủ nhà Watford 3-2 ngày 6/3 là ví dụ, nhưng chỉ là một trong rất nhiều tháng ăn ý trước đó của bộ đôi này.

Odegaard đến từ tháng 1/2021 cũng là nhân tố quan trọng. Hệ thống 4-4-1-1 không dành cho anh, nhưng khi Arteta chuyển sang sơ đồ 4-2-3-1 từ cuối tháng 11/2021, tiền vệ người Na Uy được đặt vào vai trò trung tâm. Odegaard tạo ra nhịp điệu cho lối chơi với kiểu di chuyển lùi sâu để tạo khoảng trống cho hậu vệ phải dâng cao, và là mối đe dọa thường trực ở khu vực rìa trung lộ lệch về cánh phải.

Với bộ đôi Xhaka - Tierney, Arsenal đạt tỷ lệ 38% pha tấn công bên cánh trái. Với Odegaard, Saka, Smith Rowe, tỷ lệ này giảm còn 29%, trong khi số pha tấn công trung lộ tăng đột biến lên đến 48%.

Hàng tiền đạo

Đây là tuyến thực chất chưa được cải tạo triệt để. Ở nửa đầu mùa giải, Pierre-Emerick Aubameyang chỉ tỏa sáng trong giai đoạn đầu, đặc biệt ở derby London trước Tottenham. Nhưng sau đó, phong độ anh sa sút dần, rồi bị đẩy sang Barca.

Là một môn đệ của Pep Guardiola, Arteta không chỉ yêu cầu ở các chân sút ghi bàn, mà còn phải pressing bên phần sân đối phương. Aubameyang cố đáp ứng đòi hỏi này, nhưng anh không có đủ phẩm chất bằng Alexandre Lacazette. Trung phong người Gabon không có hứng thú duy trì áp sát hậu vệ đối phương suốt 90 phút, dẫn đến anh lạc lõng với lối chơi chung. Số cơ hội ghi bàn của Arsenal tăng rõ sau khi Arteta quyết đoán đẩy Aubameyang lên ghế dự bị từ tháng 12.

Tuy nhiên, trung phong người Gabon không phải là tất cả. Gabriel Martinelli chơi dạt biên đã làm rất tốt vai trò được giao. Smith Rowe là chân sút hàng đầu, nhưng người khai thác khoảng trống tốt nhất đội là Martinelli. Những pha di chuyển không bóng của cầu thủ người Brazil khiến đối phương chao đảo, như trước Newcastle hồi tháng 11/2021.

Những pha di chuyển từ biên vào trung lộ của Martinelli trám vào chính khoảng trống Lacazette để lại. Chân sút người Pháp không săn bàn thiện nghệ, nhưng lại thường lùi sâu để Martinelli có không gian. Khi Lacazette lùi sâu, tuyến giữa cũng có thêm người, và đội ngũ tiền vệ có cơ hội dâng cao.

Tìm ra một chân sút trở thành mối nguy thường trực cho đối phương vẫn là nhiệm vụ khẩn thiết của Arteta trong giai đoạn tới. Người đó không chỉ ghi bàn mà còn thúc đẩy lối chơi pressing tầm cao. Con người hiện tại chỉ đáp ứng ở mức độ vừa phải ý tưởng pressing của Arteta. Chiều cao khối đội hình trung bình của Arsenal mùa này xếp thứ 11 Premier League. Aubameyang không mặn mà với việc này. Khi anh cố "ra vẻ" tuân thủ ý đồ Arteta, thì các đồng đội lại không hỗ trợ.

Bức ảnh chụp lại trận gặp Man Utd cho thấy điều này. Khi Aubameyang cố hết sức đeo bám Victor Lindelof của đối phương, thì phía sau anh, chỉ Odegaard tiếp ứng. Bốn tiền vệ giăng ngang giữ vị trí thay vì dâng lên.

Chuyện chỉ khác đi một chút với Martinelli, Odegaard, đỉnh điểm là trận gặp Wolves gần nhất. Pha bóng chụp từ trận đấu cho thấy "Pháo thủ" pressing đồng bộ hơn. Khi hậu vệ Saiss của đối phương lùi xuống dưới vòng tròn trung tâm, cầu thủ Arsenal không đeo bám. Nhưng khối đội hình này đã đồng loạt dâng lên để bám sát đối phương, khi nó được chuyền về cho thủ thành Jose Sa.

Đây mới là pressing tổng lực. Pha bóng kết thúc bởi một pha phạm lỗi của Odegaard, nhưng nó cũng là một phần Arteta muốn. Nó cắt đứt chuỗi lên bóng của Wolves và giảm tải đáng kể cho hàng thủ. Sự có mặt của Martinelli gia tăng khả năng gây sức ép, khi anh xếp thứ ba trong danh sách cầu thủ Arsenal chăm pressing nhất - điều Aubameyang không hứng thú. Xếp nhất và nhì trong danh sách này là Lacazette và Odegaard.

Cách đội bóng thay đổi trong pressing cũng là tinh thần chung của Arsenal mùa này. Không phải một đội bách chiến bách thắng, nhưng họ đang tịnh tiến đến lý tưởng bóng đá của Arteta. Nó đưa họ từ cuối bảng lên top 4 trước vòng 29 cuối tuàn này, xua đi những ồn ào nghi kị sau kỳ chuyển nhượng Hè kì lạ và củng cố tự tin cho Arteta trong bước đường đầu sự nghiệp.

Còn hơi sớm để nói Arsenal đã trở về thời hoàng kim. Nhưng nói họ là đội có ý tưởng chơi bóng rõ ràng bậc nhất Ngoại hạng Anh lúc này thì không hề quá chút nào.