Phát triển công nghiệp văn hoá ở Quảng Ninh: Cơ hội và thách thức

Đầu năm nay, tỉnh đã ban hành Kế hoạch số 11/KH-UBND về việc triển khai thực hiện Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 29/8/2024 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển các ngành công nghiệp văn hóa (CNVH) Việt Nam. Theo đó, Quảng Ninh xác định mục tiêu là tập trung đầu tư phát triển một số ngành CNVH, sản phẩm văn hóa chủ lực có trọng tâm, trọng điểm mà tỉnh giàu tiềm năng, lợi thế như: Du lịch văn hóa; quảng cáo; nghệ thuật biểu diễn; mỹ thuật, nhiếp ảnh, triển lãm; điện ảnh; thời trang phù hợp với thực tiễn và từng giai đoạn cụ thể...

Sẵn sàng về nhiều mặt

Quá trình phát triển trong những năm qua, bên cạnh kết quả dễ thấy nhất về phát triển du lịch văn hóa, đáng chú ý là Quảng Ninh cũng đã ban hành được một số cơ chế, chính sách riêng cho phát triển văn hóa, thể thao; khơi thông nguồn lực xã hội hóa thiết chế văn hóa, thể thao; phát triển nguồn nhân lực, gắn với chuyển dịch cơ cấu lao động theo định hướng, quy hoạch phát triển KT-XH của tỉnh. Đồng thời đẩy mạnh liên kết vùng, hợp tác trong nước và quốc tế về phát triển nguồn nhân lực...

Qua đánh giá cho thấy, việc phát triển CNVH phù hợp với chủ trương, định hướng của trung ương, của tỉnh. Tại Nghị quyết số 17-NQ/TU ngày 30/10/2023 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh, Kế hoạch số 383-KH/TU ngày 26/3/2024 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chương trình hành động số 869/CTr-UBND ngày 12/4/2024 của UBND tỉnh đã chỉ ra nhiệm vụ và giải pháp để “Tập trung phát triển công nghiệp văn hóa, sáng tạo và dịch vụ văn hóa trở thành một mũi đột phá chiến lược thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội nhanh, bền vững”.

Cơ hội để Quảng Ninh phát triển CNVH cũng có nhiều thuận lợi, cả về điều kiện tự nhiên, văn hóa đặc sắc cũng như cơ sở hạ tầng được đầu tư đồng bộ trong những năm qua. Về điều kiện tự nhiên, Quảng Ninh có vị trí địa chính trị đặc biệt quan trọng, được xác định là một cực trong tam giác phát triển vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ cùng với Hà Nội và Hải Phòng. Quảng Ninh còn nằm ở vị trí trung tâm trong khu vực hợp tác “hành lang - con đường” kinh tế Việt - Trung, gồm hai hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh; Nam Ninh - Bằng Tường - Lạng Sơn - Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh và vành đai kinh tế ven biển Vịnh Bắc Bộ.

Bên cạnh đó, Quảng Ninh cũng được thiên nhiên ưu đãi, ban tặng nhiều danh lam thắng cảnh tươi đẹp, đặc biệt là di sản - kỳ quan thế giới Vịnh Hạ Long; có 630 di tích lịch sử văn hóa, gồm 8 di tích xếp hạng cấp quốc gia đặc biệt, 56 di tích cấp quốc gia..., trong đó, các khu di tích Yên Tử, nhà Trần tại Đông Triều, Bạch Đằng nằm trong Quần thể di sản Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc đang đề nghị UNESCO công nhận là Di sản văn hoá thế giới. Quảng Ninh còn là cái nôi của người Việt cổ, có đa dạng cộng đồng các dân tộc cư trú, sinh sống lâu đời trên địa bàn.

Về cơ sở hạ tầng, hiện Quảng Ninh được đánh giá là địa phương có hệ thống giao thông hiện đại và thông suốt nhất cả nước. Hệ thống đường cao tốc với chiều dài chiếm hơn 10% tổng số km đường cao tốc trên toàn quốc; hệ thống quốc lộ dài 480km từ cấp III trở lên; hệ thống cảng biển với 3 cảng quốc tế (Cảng tàu khách quốc tế Hạ Long, Tuần Châu, Ao Tiên) và sân bay quốc tế Vân Đồn. Các tuyến đường cao tốc, đường bao biển, hầm đường bộ và hệ thống cầu tạo nên mạng lưới giao thông thuận lợi, kết nối trực tiếp tới các công trình văn hoá trên địa bàn.

Về công tác quy hoạch, Quảng Ninh là địa phương đầu tiên trong Vùng đồng bằng sông Hồng được phê duyệt Quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 tại Quyết định số 80/QĐ-TTg ngày 11/2/2023. Gần đây nhất, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 991/QĐ-TTg, ngày 16/9/2024 về việc phê duyệt Quy hoạch mạng lưới cơ sở văn hóa, thể thao thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045, sẽ là những chủ trương, định hướng quan trọng, tạo thuận lợi để phát triển CNVH.

Đối với TP Hạ Long, nơi được tỉnh chọn để xây dựng Đề án thí điểm khu, tổ hợp CNVH, sáng tạo, thì “Quy hoạch chung TP Hạ Long đến năm 2040” cũng đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 72/QĐ-TTg ngày 10/2/2023. TP Hạ Long cũng đã dự kiến phương án bố trí quỹ đất phát triển văn hóa trên địa bàn tại 3 vị trí. Trong đó, tại phường Bãi Cháy có 2 vị trí với tổng diện tích khoảng 32ha; tại đây được định hướng nghiên cứu bố trí công trình Nhà hát tỉnh, tạo điểm nhấn về không gian kiến trúc cảnh quan. Tại phường Tuần Châu có 6 vị trí với tổng diện tích là 48,36ha, trong đó có định hướng nghiên cứu bố trí công trình Nhà hát Opera tạo điểm nhấn. Tại phường Đại Yên có 1 vị trí, với tổng diện tích khoảng 27,25ha, được định hướng là đất dịch vụ, du lịch gắn với phát huy giá trị cảnh quan di tích - thắng cảnh quốc gia hồ Yên Lập - chùa Lôi Âm, được kết nối bằng hệ thống cáp treo và bến đò du lịch qua hồ.

Sau hơn 10 năm kiên trì triển khai, Quảng Ninh đã đạt những bước đột phá trong công tác cải cách hành chính. Đặc biệt, từ ngày 6/12/2024, Trung tâm Phục vụ hành chính công tỉnh đã được tổ chức lại, với việc thí điểm phục vụ hành chính công một cấp, kỳ vọng sẽ tiếp tục tạo ra sự đột phá hơn nữa. Bởi lẽ, mô hình này không chỉ tăng tính chuyên nghiệp mà còn hướng đến giải quyết thủ tục theo cơ chế phi địa giới hành chính, tức là người dân và doanh nghiệp có thể xử lý các thủ tục ở bất kỳ địa điểm nào trong hệ thống.

Quảng Ninh là tỉnh đầu tiên trong nước thực hiện chương trình "Mỗi xã, phường một sản phẩm". Đến nay, toàn tỉnh có 339 sản phẩm OCOP của 13 địa phương đạt từ 3-5 sao, với 293 sản phẩm 3 sao, 93 sản phẩm 4 sao và 4 sản phẩm 5 sao cấp quốc gia (ngọc trai Akoya, ngọc trai Tahiti, ngọc trai Southsea, trà hoa vàng Quy Hoa); có 218 chủ thể sản xuất sản phẩm OCOP, với 55 doanh nghiệp, 89 HTX, 74 hộ sản xuất; tiêu biểu như: Rượu ba kích Ba Chẽ, gạo nếp cái hoa vàng Đông Triều, lợn Móng Cái, gà Tiên Yên, sá sùng Vân Đồn, mực Cô Tô, các sản phẩm từ dược liệu...

Hầu hết sản phẩm đã được cấp sao tiếp tục phát triển, duy trì, nâng cao các tiêu chuẩn chất lượng an toàn thực phẩm; 100% sản phẩm OCOP 3-5 sao được đưa lên sàn thương mại điện tử; bao bì, tem nhãn từng bước được cải tiến, nâng cấp và in đầy đủ thông tin theo quy định.

Cần tháo gỡ những khó khăn  

Mặc dù có nhiều thuận lợi nhưng hiện nay, việc phát triển CNVH tại Quảng Ninh vẫn gặp nhiều khó khăn, bất cập cần sớm có giải pháp tháo gỡ. Quan trọng nhất là khung cơ sở pháp lý chưa đầy đủ, hoàn thiện; bất cập về cơ chế, chính sách để mở đường cho CNVH phát triển. Theo báo cáo của ngành chức năng, hiện tỉnh còn thiếu cơ chế, chính sách về khuyến khích, huy động mọi nguồn lực xã hội cho sự phát triển các ngành CNVH. Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) năm 2020 quy định 5 lĩnh vực được áp dụng PPP nhưng không có lĩnh vực văn hóa nên việc huy động nguồn lực lớn trong hợp tác công - tư để bảo tồn, phát triển văn hóa nghệ thuật không được phép thực hiện, gây cản trở trong huy động đầu tư. 

Hiện nay, một số tỉnh, thành phố trên cả nước được Quốc hội thông qua cơ chế, chính sách đặc thù, như TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng; Quảng Ninh chưa có các cơ chế chính sách đặc thù. Trong khi đó, để hình thành và phát triển Khu CNVH ứng dụng công nghệ cao cần Quốc hội thông qua cơ chế, chính sách đặc thù về đất đai, đầu tư, tài chính - ngân sách nhà nước, thuế, ưu đãi vốn vay, thuê đất… để các doanh nghiệp có nguồn lực vật chất, tài chính hoạt động, từ khâu sản xuất đến tiêu dùng sản phẩm, dịch vụ văn hóa.

Bên cạnh đó, nguồn nhân lực sáng tạo nghệ thuật chất lượng cao còn hạn chế. Qua đánh giá, mặc dù tỉnh có nguồn nhân lực trẻ và đã qua đào tạo nhưng chất lượng đào tạo, kỹ năng chuyên môn và sức sáng tạo trong lĩnh vực văn hóa vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Đào tạo chưa thực sự gắn kết với thực tế, dẫn đến việc thiếu hụt nhân lực chất lượng cao cho các ngành CNVH.

Hiện nay, các văn nghệ sĩ cao tuổi chiếm tỷ lệ cao (60 tuổi trở lên chiếm 67,6%), ngại đổi mới, chậm tiếp cận KHCN... nên ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, hiệu quả sáng tác, biểu diễn. Lực lượng văn nghệ sĩ chủ yếu tập trung vào lĩnh vực văn học, âm nhạc, sân khấu, mỹ thuật và nhiếp ảnh. Tuy nhiên, âm nhạc, sân khấu chủ yếu là lực lượng biểu diễn; thiếu lực lượng sáng tác các tác phẩm mới, bắt kịp xu thế hiện đại của giới trẻ.

Công tác bồi dưỡng tài năng trẻ bước đầu được quan tâm, tuy nhiên có rất ít những tài năng trẻ lĩnh vực văn học, nghệ thuật nổi trội để kịp thời bồi dưỡng, đào tạo tài năng, bổ sung cho đội ngũ văn nghệ sĩ. Mặt khác, đầu ra và vị trí làm việc cho sinh viên được đào tạo nghệ thuật rất ít, khó xin việc làm. Hiện tỉnh cũng không có lực lượng lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật chuyên trách, chỉ có hơn 20 hội viên đã tham gia công tác lý luận, phê bình, đến nay phần lớn tuổi cao, sức yếu. Các tác giả cũng chỉ mới dừng lại chủ yếu ở việc giới thiệu sách, phản ánh vấn đề nổi trội trong hoạt động sáng tác văn học, nghệ thuật của Quảng Ninh…