Trong những năm qua, tỉnh Quảng Ninh luôn có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, đô thị hóa nhanh, các đô thị được mở rộng về không gian, phát triển mạnh mẽ về kết cấu hạ tầng đô thị; đã và đang hình thành nhiều khu đô thị mới, khu nhà ở đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội. Việc hình thành các khu nhà ở, khu đô thị trên đã góp phần thay đổi diện mạo đô thị, thu hút và phát triển đa dạng loại hình nhà ở, nguồn vốn đầu tư phát triển nhà ở; đáp ứng yêu cầu hạ tầng, nhà ở ngày càng cao của người dân, từ đó thúc đẩy và thu hút đầu tư phát triển đô thị, phát triển KT-XH chung của tỉnh. Tuy nhiên, bên cạnh đó có không ít người dân, công nhân lao động vẫn còn khó khăn về đất ở, nhà ở cần có sự quan tâm, hỗ trợ, chia sẻ của Nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.

Trước vấn đề đó, Quảng Ninh nhiều năm trăn trở tìm các giải pháp phát triển nhà ở cho công nhân lao động, người thu nhập thấp ở khu vực đô thị. Từ năm 2012, UBND tỉnh đã ban hành Đề án chương trình phát triển nhà ở tỉnh Quảng Ninh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, trong đó có nhiệm vụ về phát triển nhà ở cho công nhân, nhà ở cho người có thu nhập thấp tại khu vực đô thị. Năm 2017, UBND tỉnh có Quyết định phê duyệt Kế hoạch phát triển nhà ở công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2017-2020. UBND tỉnh mới có chỉ đạo cụ thể về thực hiện đề án phát triển nhà ở xã hội giai đoạn 2021-2025. Đặc biệt, trong quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất 5 năm và hằng năm, tỉnh đã chỉ đạo, ưu tiên quỹ đất dành cho đầu tư xây dựng, phát triển nhà ở cho người thu nhập thấp ở khu vực đô thị, nhà ở cho học sinh, sinh viên và nhà ở công nhân. Các KCN tập trung đều dành quỹ đất để xây dựng nhà ở công nhân.

Kết quả trong giai đoạn 2010-2020 đã có nhiều dự án được đầu tư phát huy hiệu quả, đảm bảo an sinh xã hội. Tiêu biểu, Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam đã đầu tư xây dựng khoảng 30 dự án nhà ở tập thể, với 2.720 căn hộ, đáp ứng chỗ ở gần 8.000 công nhân (khoảng 7.600 công nhân độc thân và 400 hộ gia đình). Các đơn vị trong Tổng Công ty Đông Bắc đã đầu tư xây dựng 2 khu nhà ở tập thể công nhân, với tổng diện tích đất trên 10,6 ha, tổng số trên 1.000 căn chung cư, đủ đáp ứng chỗ ở cho trên 4.500 công nhân hầm lò. Khu công nghiệp Hải Yên ở TP Móng Cái đầu tư xây dựng được 4 khối nhà ở tập thể 5 tầng, với tổng số 696 căn hộ, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 4.000 công nhân.

Hiện các KCN Cảng biển Hải Hà, KCN Đông Mai, KCN Việt Hưng, KCN Cái Lân đang thực hiện thủ tục lựa chọn chủ đầu tư dự án nhà ở công nhân, gồm: Dự án nhà ở công nhân và chuyên gia Khu công nghiệp Đông Mai (TX Quảng Yên) có quy mô 9,1ha, tổng số 960 căn hộ chung cư, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 7.500 công nhân; Dự án thiết chế Công đoàn tại đồi Thủy Sản, phường Bãi Cháy (TP Hạ Long) có quy mô 1,2ha, tổng số 250 căn hộ chung cư, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 1.500 công nhân; Dự án nhà ở xã hội phục vụ công nhân, người lao động tại Khu công nghiệp cảng biển Hải Hà, huyện Hải Hà - Giai đoạn 1 có quy mô 18,84ha, tổng số 1.408 căn hộ chung cư và 304 căn nhà liền kề, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 12.000 công nhân.

Dù việc phát triển nhà ở xã hội luôn được tỉnh quan tâm chỉ đạo triển khai thực hiện nhưng đến nay chưa đạt được kết quả như mong muốn, hiện mới chỉ đáp ứng được rất ít nhu cầu của người dân có thu nhập thấp, công nhân làm việc tại các KCN, CCN và còn gặp không ít khó khăn, bất cập. Tỷ lệ diện tích nhà ở xã hội cho người có thu nhập thấp tại đô thị hoàn thành mới đạt 74%. Tỷ lệ diện tích nhà ở cho công nhân hoàn thành đạt 30,2% so với mục tiêu đề ra trong chương trình phát triển nhà ở. Trong khi dự báo trong giai đoạn 2021-2025, nhu cầu nhà ở cho các đối tượng xã hội trên địa bàn tỉnh cần khoảng 6.700 căn hộ, với tổng diện tích trên 536.000m2.

Nguyên nhân của sự chậm trễ trên được chỉ ra là do vốn đầu tư bỏ ra lớn, thời gian thu hồi vốn chậm, gói hỗ trợ lãi suất vay của Trung ương chậm triển khai, lượng vốn hỗ trợ cho vay lãi suất thấp thông qua ngân hàng chính sách địa phương thấp nên các doanh nghiệp, tổ chức không mặn mà đầu tư nhà ở cho công nhân lao động, người có thu nhập thấp. Mặt khác, do nhiều thủ tục, nội dung phức tạp nên trong thực hiện mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến việc thu hút đầu tư nhà ở xã hội trên địa bàn tập trung không đồng đều, chủ yếu tập trung tại địa bàn TP Hạ Long. Ngoài ra, các KCN, khu sản xuất trên địa bàn tỉnh khá phân tán, nhỏ lẻ, người dân còn có khả năng thu xếp nhà ở khu vực đô thị, ven đô với mức thấp nên việc thu hút, huy động doanh nghiệp đầu tư phát triển dự án nhà ở xã hội tập trung còn hạn chế.

Chủ đầu tư dự án kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp, doanh nghiệp hoạt động trong KCN chưa thực sự quan tâm đến việc đầu tư hạ tầng kỹ thuật nhà ở công nhân, chủ yếu sử dụng lao động địa phương tại chỗ, có trường hợp thuê nhà trọ của người dân với quy mô lớn cho công nhân ở, rất thiếu tính chuyên nghiệp. Trong khi đó, nguồn vốn từ ngân sách tỉnh cho đầu tư phát triển nhà ở xã hội còn hạn chế. Trình tự thủ tục vay vốn ngân hàng chính sách xã hội đối với các cá nhân có thu nhập thấp để mua nhà ở xã hội còn rườm rà, phức tạp, khó tiếp cận được để vay vốn...