Nâng cao năng lực xuất khẩu nông sản

Năm 2024, ngành nông nghiệp đặt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt khoảng 57-58 tỷ USD. Tuy nhiên hiện nay, mỗi khu vực thị trường, thậm chí mỗi quốc gia đều có quy định riêng về tiêu chuẩn an toàn và kiểm dịch động, thực vật (SPS). Do đó, nâng cao năng lực tuân thủ quy định sẽ là cơ sở quan trọng để nông sản thuận đường xuất khẩu, phòng tránh việc bị cảnh báo hoặc hạn chế nhập khẩu.

Ba thị trường xuất khẩu nông, lâm, thủy sản lớn nhất của Việt Nam hiện nay là Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản. Các khu vực thị trường còn nhiều dư địa là Liên minh châu Âu (EU), khu vực RCEP, ASEAN, Trung Đông… Đây cũng là các thị trường hằng năm có nhiều thông báo liên quan đến các biện pháp SPS, đòi hỏi các quốc gia xuất khẩu phải tuân thủ.

Gia tăng sức ép với nông sản

Phó Giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật Việt Nam (Văn phòng SPS Việt Nam) Ngô Xuân Nam cho biết: Thông báo thay đổi và dự thảo các biện pháp SPS của EU trong sáu tháng đầu năm 2024 tăng gần 20% so với cùng kỳ năm 2023, nhiều nhất trong các đối tác thương mại nông sản của Việt Nam. Tính từ năm 2000 đến nay, các quốc gia khu vực châu Á - Thái Bình Dương có xu hướng tăng thông báo, từ gần 250 thông báo năm 2000 đã tăng lên hơn 1.100 thông báo năm 2022.

Ngoài ra, các đối tác chính về thương mại xuất khẩu nông, lâm, thủy sản và thực phẩm của Việt Nam như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc là những quốc gia có nhiều thông báo nhất, chiếm hơn 60%.

Trong sáu tháng đầu năm 2024, Việt Nam nhận 57 cảnh báo từ EU, trong khi cùng kỳ năm 2023 là 31 cảnh báo, tăng hơn 80%. Tuy con số này chỉ chiếm khoảng 2% tổng số lượng cảnh báo của EU đến các quốc gia nhưng cũng đáng lưu tâm với Việt Nam. Việc EU tăng số lượng cảnh báo khiến tần suất kiểm tra biên giới của nông sản tăng.

Hiện Việt Nam còn bốn mặt hàng phải kiểm tra biên giới là thanh long với tần suất 30%, ớt 50%, đậu bắp 50%, sầu riêng 10%. Theo quy định, EU sẽ rà soát sáu tháng/lần về áp dụng các biện pháp tăng cường, kiểm tra bổ sung, quản lý nhập khẩu. Theo đó, có thể tăng/giảm tần suất kiểm tra hoặc yêu cầu bổ sung giấy chứng nhận an toàn thực phẩm, kết quả phân tích kiểm nghiệm. Chính vì vậy, nếu không có giải pháp kịp thời, tần suất kiểm tra có thể sẽ gia tăng” - ông Nam nhấn mạnh.

Theo Văn phòng SPS Việt Nam, nguyên nhân của sự gia tăng cảnh báo này là do doanh nghiệp xuất khẩu chưa thật sự tuân thủ các quy định của nước nhập khẩu về mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (MRL), vì mỗi hoạt chất của mỗi nước lại có quy định khác nhau. Việc này đòi hỏi phải có sự nghiên cứu chuyên sâu và am hiểu khoa học, kỹ thuật để đáp ứng đúng yêu cầu. Ngoài ra, theo thói quen sản xuất truyền thống, người sản xuất ở một số nơi còn chưa có biện pháp, kế hoạch sử dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc kháng sinh, phân bón đúng hướng dẫn.

Trong khi đó, tỷ lệ giám sát mã số vùng trồng, mã cơ sở đóng gói chưa cao, nhất là đối với một số loại quả chủ lực xuất khẩu như sầu riêng, thanh long... Bên cạnh đó, việc góp ý cho thông báo dự thảo về biện pháp SPS của Việt Nam còn hạn chế, chỉ một số ít địa phương thật sự quan tâm và có những phản hồi đầy đủ, kịp thời, trong khi đây là quyền lợi để có những ý kiến tạo điều kiện cho nông sản xuất khẩu.

Ông Lương Ngọc Quang- Phòng Hợp tác quốc tế và Truyền thông (Cục Bảo vệ thực vật) cho biết: Đối với mặt hàng rau quả, Trung Quốc hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, để được phép xuất khẩu chính ngạch, Trung Quốc yêu cầu phải đàm phán mở cửa đối với từng loại sản phẩm và ký nghị định thư. Doanh nghiệp xuất khẩu phải thực hiện đăng ký theo Lệnh 248, 249, đồng thời khai báo mã vùng trồng và cơ sở đóng gói.

Còn đối với thị trường EU, dù hàng rau quả Việt Nam được hưởng ưu đãi thuế quan theo Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam- EU (EVFTA), nhưng EU lại rất quan tâm đến các biện pháp SPS, nhất là mức MRL. Nếu một loại thuốc bảo vệ thực vật chưa được EU thiết lập MRL và không có trong cơ sở dữ liệu thì sẽ được áp dụng mức mặc định là 0,01 mg/kg.

Cập nhật chính xác, đáp ứng nhanh các quy định về chất lượng

Theo Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, đầu tháng 6/2024, mì ăn liền của Việt Nam đã được đưa ra khỏi diện kiểm soát an toàn thực phẩm tại EU do đã đáp ứng các quy định của EU. Đây là một trong những minh chứng cho sự phối hợp hiệu quả, đồng bộ giữa các cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp trong việc cập nhật nhanh, chính xác và đáp ứng sớm các quy định, tiêu chuẩn của thị trường EU.

Ông Võ Văn Hoài-đại diện Công ty cổ phần Acecook Việt Nam cho rằng, Văn phòng SPS Việt Nam đã trở thành đầu mối, hỗ trợ Công ty Acecook và các doanh nghiệp trong lĩnh vực sản xuất, xuất khẩu các sản phẩm ăn liền tìm hiểu các tiêu chuẩn của thị trường, góp phần giúp giải quyết, tháo gỡ các vướng mắc cho doanh nghiệp khi tham gia vào thị trường quốc tế. Điều này là hết sức quan trọng, nhất là tại thị trường EU vì với Hiệp định EVFTA thì ưu đãi thuế quan là lợi thế nhưng cũng vì vậy mà các biện pháp kỹ thuật cũng dày đặc hơn đòi hỏi doanh nghiệp phải tuân thủ.

Bên cạnh việc cập nhật kịp thời, chính xác các yêu cầu, quy định mới của từng thị trường thì khả năng đáp ứng của doanh nghiệp cũng cần được nâng cao thông qua việc tìm được đối tác có năng lực kiểm định để đưa hàng xuất khẩu ra quốc tế thành công. Theo ông Henry Bùi - Giám đốc Công ty TNHH MTV Khoa học Công nghệ Hoàn Vũ, công ty hiện là đơn vị thực hiện thành công các quy trình truy xuất nguồn gốc và tìm vết trên sản phẩm mật ong xuất khẩu đi Mỹ và châu Âu với những thiết bị, công nghệ hàng đầu.

Khi đi vào những thị trường chất lượng cao, việc kiểm định chất lượng chuẩn xác sẽ tránh được các cảnh báo gây tổn hại đến uy tín doanh nghiệp và nông sản Việt Nam. Công ty Hoàn Vũ cũng sẵn sàng hỗ trợ công tác kiểm định cho các ngành hàng Việt Nam khi muốn hợp tác để rộng đường xuất khẩu cho nông sản.

Đề cập đến tầm quan trọng của việc thực thi các quy định liên quan các biện pháp vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động, thực vật, ông Lê Thanh Hòa - Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam cho rằng: Một trong những vấn đề nóng nhất trong xuất khẩu nông sản của Việt Nam hiện nay là an toàn thực phẩm, kiểm dịch động thực vật. Do nhận thức của người sản xuất, doanh nghiệp xuất khẩu nhiều lúc còn chưa đầy đủ nên chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn xuất khẩu.

Mặt khác, quy trình, công nghệ sản xuất, chế biến của doanh nghiệp còn nhiều khâu chưa kiểm soát được 100% cũng dễ dẫn đến nguy cơ lây nhiễm, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật. Trong quá trình hỗ trợ doanh nghiệp đáp ứng quy định của nước nhập khẩu, chúng tôi nhận thấy không ít cơ sở có nhu cầu lấy chứng nhận HACCP, Halal nhưng lại chưa có đầy đủ chi tiết thông tin về các điều kiện cần đáp ứng. Chính vì vậy, Văn phòng SPS Việt Nam cam kết hỗ trợ thông tin về kiểm dịch, an toàn thực vật, giúp doanh nghiệp đáp ứng tốt nhất quy định từ các nước nhập khẩu.