Mỹ nghệ than đá - Món quà của Vùng mỏ

Chế tác mỹ nghệ từ than đá là một nghề thủ công truyền thống độc đáo chỉ có ở vùng than Quảng Ninh, gắn liền với lịch sử hình thành của vùng đất, với giai cấp công nhân mỏ. Bởi vậy, những sản phẩm mỹ nghệ than đá trở thành món quà lưu niệm độc đáo đối với mỗi du khách khi có dịp đến nơi đây.

Sản phẩm mỹ nghệ than đá được trưng bày tại Hội nghị liên kết phát triển du lịch TP Hồ Chí Minh và 8 tỉnh Đông Bắc, tổ chức tại TP Hạ Long tháng 11/2020.

Than đá làm nguyên liệu chế tác ra những tác phẩm nghệ thuật phải là phôi than mỹ nghệ hóa thạch, đạt các yêu cầu về chất lượng, như than đen đặc, trên bề mặt không có những đường vân, mạch đứt gãy xuyên ngang dọc, có tuổi cao, rắn chắc; thường là loại than bóng hoặc than chì, hiện chỉ có loại than lấy từ mỏ Cao Sơn mới có thể đáp ứng được yêu cầu này... Than không được pha tạp chất, xít, ảnh hưởng mỹ quan, chất lượng sản phẩm.

Anh Nguyễn Tiến Quyết, chủ nhân Xưởng chế tác than đá mỹ nghệ Quyết Bình (phường Hồng Hà, TP Hạ Long) là đời thứ 3 trong gia đình duy trì nghề chế tác than đá. Đến nay, anh Quyết có thâm niên gần 20 năm theo nghề điêu khắc trên than đá. Được thừa hưởng nghề gia truyền, có chuyên môn về hội họa, khi du lịch Quảng Ninh bắt đầu phát triển, anh chế tác than đá thành các sản phẩm mỹ nghệ dành cho du khách. Anh Quyết, chia sẻ: "Bên cạnh kỹ thuật truyền thống, tôi có những sáng tạo riêng, nâng tầm kỹ thuật khắc nổi, mài, nhằm tạo chiều sâu cho tác phẩm. Đến thời điểm hiện tại, tôi đã chế tác được hơn 100 mẫu, trong đó có mẫu tranh than đá về Vịnh Hạ Long, hòn Trống Mái, sư tử, thuyền buồm…, rất được du khách trong và ngoài nước ưa chuộng".

Anh Nguyễn Tiến Quyết, chủ nhân Xưởng chế tác than đá mỹ nghệ Quyết Bình (TP Hạ Long) thực hiện tác phẩm điêu khắc than đá. Ảnh: Nguyên Ngọc

Để làm ra một sản phẩm than đá trải qua nhiều công đoạn phức tạp. Đầu tiên là thửa phôi, các nghệ nhân lựa chọn phôi than nguyên khối phù hợp với tác phẩm định tạc, điêu khắc, rồi cưa theo định hình sản phẩm. Bước thứ hai là vệ sinh, rửa phôi than sạch sẽ bằng nước để lộ nguyên thổ than.

Bước thứ ba là chế tác gồm các công đoạn cưa, cắt, đục, mài, gọt giũa than theo ý tưởng nghệ thuật của tác phẩm. Bước thứ tư là đánh giấy ráp tạo độ bóng, mịn cho tác phẩm. Cuối cùng là khắc chữ, chỉnh sửa, gọt giũa, trau chuốt tác phẩm trước khi xuất xưởng ra thị trường.

Mỗi tác phẩm điêu khắc than thể hiện sự kết tinh của sự sáng tạo, bàn tay khéo léo và sự say mê với nghề. Trong đó, khâu khó nhất của nghề điêu khắc than là căn chỉnh tạo hình trên bề mặt than, khắc tạc các chi tiết nhỏ, các đường khắc vẽ cong tạo sự mềm mại cho sản phẩm. Tất cả đều phải dùng loại dao khắc, vẽ riêng biệt. Các sản phẩm lưu niệm tùy theo kích cỡ và mức độ phức tạp có thể mất vài ngày đến hàng tháng để hoàn thiện. Các khâu khắc và vẽ đều thực hiện thủ công. Chính sự cần mẫn, tỉ mỉ của nghệ nhân đã tạo ra vẻ đẹp, sự hấp dẫn cho các sản phẩm mỹ nghệ than đá.

Một số sản phẩm điêu khắc mỹ nghệ than đá độc đáo.

Từ một số mẫu đơn giản ban đầu như: Phù điêu Vịnh Hạ Long, hòn Trống Mái…, các nghệ nhân tài hoa đã sáng tạo ra hàng trăm, hàng nghìn sản phẩm điêu khắc than mỹ nghệ với độ tinh xảo, nghệ thuật được du khách ưa thích. Mỗi sản phẩm than đá mỹ nghệ có giá từ vài trăm nghìn đến hàng chục, hàng trăm triệu đồng tùy kích cỡ và độ tinh xảo. Nhiều sản phẩm điêu khắc từ than đá tại Quảng Ninh có mặt ở nhiều tỉnh, thành trong nước và một số quốc gia như Nhật, Thái Lan, Trung Quốc, Anh, Mỹ, Áo, Đức...

Các sản phẩm than đá hiện nay được bán chủ yếu ở cửa hàng lưu niệm tại các khu du lịch trên địa bàn tỉnh hoặc ở một số cửa hàng tại gia đình của các nghệ nhân chế tác.

Hoàng Quỳnh