Ba Chẽ: Khơi dậy các giá trị văn hoá truyền thống

Phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá các dân tộc là hướng đi tích cực mà huyện Ba Chẽ đang thực hiện, nhằm khơi dậy vốn quý của cha ông để lại phục vụ cho sự phát triển của du lịch, cụ thể là du lịch văn hoá.

Huyện Ba Chẽ hiện có 14 thành phần dân tộc, trong đó đông nhất là người Dao (45,6%), Sán Chay (18,49%), Kinh (18,48%), Tày (15,6%), còn lại là các dân tộc Sán Dìu, Hoa, Mường, Thái, Nùng, Mông, Xơ Đăng, Ngái... với những đặc trưng văn hóa khác nhau. Chính vì vậy, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá các dân tộc, gắn với phát triển du lịch luôn được các cấp, các ngành và toàn thể nhân dân trong toàn huyện quan tâm bằng nhiều hình thức, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn. 

Huyện Ba Chẽ có 7 di tích, trong đó có 1 di tích cấp quốc gia, 3 di tích cấp tỉnh. Huyện đã từng bước huy động từ các nguồn lực, trùng tu, tôn tạo phục vụ nhu cầu văn hóa tâm linh của nhân dân địa phương dần trở thành các điểm du lịch quan trọng. Công tác bảo tồn di sản bản sắc văn hóa có nhiều đổi mới, là địa phương đầu tiên trong tỉnh xây dựng và được UBND tỉnh phê duyệt “Đề án bảo tồn bản sắc văn hóa người Dao gắn với phục vụ phát triển du lịch cộng đồng tại thôn Sơn Hải, xã Nam Sơn”.

Huyện Ba Chẽ đã huy động mọi nguồn lực để đầu tư, xây dựng một số hạng mục, như: Miếu thờ Bàn Vương (miếu thờ ông tổ của người Dao), Nhà sinh hoạt văn hóa cộng đồng người Dao và thực hiện việc bài trí, trưng bày các tổ hợp ảnh về lao động sản xuất, phong tục, lễ hội, trang phục; dựng các tổ hợp tượng tái hiện lại nghi lễ cấp sắc, tổ hợp tượng tái hiện lại gian bếp truyền thống, tổ hợp tượng trang phục truyền thống của người Dao Thanh Y, Dao Thanh Phán, Dao Lô Gang... Việc tổ chức thành công 3 kỳ Lễ hội Bàn Vương đã trở thành sự kiện văn hóa lớn, thu hút được đông đảo sự tham gia của các nhóm người Dao ở các tỉnh miền núi phía Bắc về tham dự đã tạo nên một hình ảnh riêng có, nổi bật, sắc màu.

Bên cạnh đó, nhiều lễ hội đặc sắc của đồng bào DTTS được duy trì như: Lễ hội đình Đồng Chức, Lễ hội đình Làng Dạ, Lễ hội Lồng tồng... với các nghi thức mang đậm bản sắc, phong tục của cộng đồng các dân tộc trên địa bàn huyện. UBND huyện đã chỉ đạo cơ quan chuyên môn phối hợp với xã Thanh Sơn tổ chức Ngày hội Văn hóa dân tộc Sán Chay nhằm phục dựng lại các nghi lễ quan trọng, như: Lễ cầu mùa, lễ cưới, cấp sắc, ẩm thực, trò chơi dân gian, trang phục truyền thống và phục dựng lại các điệu múa, hát soóng cọ; quảng bá những nét đẹp văn hóa của đồng bào Sán Chay trên địa bàn huyện. 

Huyện cũng phục dựng, mở được 12 lớp truyền dạy văn hoá phi vật thể cho 320 người tham gia hát dân ca, thêu hoa văn của dân tộc Dao, hát soóng cọ của dân tộc Sán Chay và hát then, đàn tính của dân tộc Tày, chạm bạc, nấu rượu truyền thống, múa mặt nạ ka đong, chạm khắc mặt nạ gỗ và mặt nạ giấy, trò chơi vật chày... Đồng thời, thành lập được 3 CLB Hát soóng cọ, 2 CLB Hát đối của dân tộc Dao, 1 CLB Hát then, đàn tính và 2 CLB Thêu thổ cẩm của dân tộc Dao với 230 người tham gia sinh hoạt. Các hoạt động giao lưu văn hóa văn nghệ được duy trì thường xuyên. Một số nghi lễ đặc trưng của người Dao, như: Nhảy lửa, múa rùa, các bài dân ca cổ, dân vũ... đang từng bước được phục dựng, tạo ra sức hấp dẫn cho các lễ hội.

Ngành GD&ĐT huyện thường xuyên giáo dục truyền thống văn hóa trong các trường học; tổ chức giảng dạy hiệu quả các nội dung, chương trình giáo dục địa phương. Các trường học trong huyện tổ chức các hoạt động ngoại khóa tìm hiểu các di tích danh thắng trên địa bàn huyện. Học sinh trường dân tộc nội trú huyện mặc trang phục dân tộc vào buổi chào cờ thứ Hai hằng tuần, tại các hoạt động ngoại khóa, các ngày lễ lớn, lễ kỷ niệm; trình diễn trang phục dân tộc, thi gói bánh coóc mò, bánh gù, đẩy gậy, kéo co, tung còn; tổ chức phiên chợ vùng cao. Các hoạt động này đã thu hút đông đảo giáo viên, học sinh tham gia.

Nhìn chung, các hoạt động, sự kiện, chương trình văn hoá, thể thao, đêm thơ nhạc, chợ phiên được tổ chức đã góp phần kích cầu du lịch. Theo thống kê, năm 2024 các điểm du lịch trên địa bàn huyện Ba Chẽ đã thu hút trên 35.000 lượt khách, chủ yếu là khách đến tham dự lễ hội, khách tắm suối trong thời điểm hè, khách thăm thân. Số khách lưu trú chiếm hơn 7.200 lượt, đạt 100% kế hoạch, chủ yếu khách đi lễ hội, thăm thân, vãng cảnh du xuân đến từ các tỉnh, như: Hải Phòng, Hải Dương, Hà Nội, Hưng Yên, Bắc Giang, Lạng Sơn, Yên Bái, Thái Bình, Thanh Hoá... Các dịch vụ du lịch phục vụ du khách được gia tăng về số lượng, đổi mới và nâng cao về chất lượng phần nào đáp ứng nhu cầu du khách.

Trưởng Phòng Văn hoá, Khoa học và Thông tin huyện Ba Chẽ Hà Ngọc Tùng: Đẩy mạnh phát triển các điểm du lịch NTM, du lịch sinh thái, cộng đồng mang bản sắc độc đáo Giai đoạn 2021-2025, huyện Ba Chẽ đã tập trung xây dựng và hoàn thiện các quy hoạch sử dụng đất du lịch, quy hoạch các khu du lịch để xúc tiến kêu gọi đầu tư; tập trung đầu tư xây dựng tuyến du lịch văn hóa - tâm linh - sinh thái, du lịch cộng đồng tại các điểm du lịch. Thời gian tới đây, huyện sẽ đẩy mạnh phát triển các điểm du lịch NTM, du lịch sinh thái, cộng đồng mang bản sắc độc đáo để khai thác các thế mạnh tài nguyên nổi trội, như hệ thống làng du lịch - văn hóa dân tộc; hệ thống vui chơi giải trí thác, hồ gắn với tài nguyên rừng; hệ thống khách sạn tiêu chuẩn, resort, homestay; tắm thảo dược; hệ thống trang trại nông sản...

Chủ tịch UBND xã Thanh Sơn Nguyễn Văn Cảnh: Giới thiệu, quảng bá những nét đẹp văn hóa tới du khách Tại Thanh Sơn, dân tộc Sán Chay chiếm khoảng 56% dân số toàn xã. Trong những năm qua, dân tộc Sán Chay luôn đoàn kết, đẩy mạnh lao động sản xuất, phát triển kinh tế, tích cực bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc, như: Tiếng nói, hát soóng cọ, trang phục dân tộc, cưới hỏi, ma chay... Hằng năm chúng tôi đều tổ chức Ngày hội Văn hóa dân tộc Sán Chay nhằm giới thiệu, quảng bá những nét đẹp văn hóa của đồng bào Sán Chay trên địa bàn huyện tới du khách gần xa, tạo sản phẩm du lịch mới trên địa bàn huyện Ba Chẽ; đồng thời là dịp để giao lưu, học hỏi, trao đổi kinh nghiệm, khôi phục, bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá dân tộc và phát triển du lịch tại địa phương.

Bà Bàn Thị Xuân (xã Đồn Đạc): Duy trì việc may trang phục nhằm giữ gìn truyền thống dân tộc Dao Những trang phục truyền thống chúng tôi có thể mặc hằng ngày, hoặc trong những dịp lễ đặc biệt của người dân tộc Dao Thanh Y. Các hoa văn trên trang phục được mô phỏng theo những họa tiết trong đời sống hằng ngày của người Dao, như hoa đậu, hoa đỗ, chân chó, hay hình cái cày, cái bừa... Tôi vẫn luôn hướng dẫn các con cháu và chị em trong CLB thêu những phương pháp thêu truyền thống để làm giàu kho tàng văn hóa truyền thống của quê hương Ba Chẽ.