Kazuo Ishiguro: 'Sẽ đến lúc AI giỏi thao túng cảm xúc con người'

Dịp kỷ niệm 20 năm ra mắt tiểu thuyết Mãi Đừng Xa Tôi (Never Let Me Go), nhà văn Anh gốc Nhật Kazuo Ishiguro, 71 tuổi, có buổi phỏng vấn với Guardian ngày 8/3. Phần lớn cuộc trò chuyện xoay quanh câu chuyện bên cuốn sách, nguồn cảm hứng và quan điểm sáng tác.

Ở phần cuối cuộc trao đổi, tác giả nêu lên những suy ngẫm về trách nhiệm của nhà văn trong thế giới hậu sự thật (post-truth - thuật ngữ mô tả tình huống con người chọn tin quan điểm dựa trên cảm xúc, niềm tin cá nhân thay vì lẽ phải), và trước sự phát triển của AI. Theo ông, văn chương có khả năng gợi tình cảm, còn ngoài đời có nhiều người thường để cảm xúc vượt lý trí. Từ đó, ông bày tỏ lo ngại AI có thể chi phối con người bằng cách tìm ra điều gì khiến họ vui buồn.

Nhà văn cho biết: "Tôi càng lúc càng cẩn trọng với quyền năng gợi nỗi niềm nơi độc giả - 'biệt tài' tôi từng được khen, nếu có thể gọi vậy, Nobel đánh giá văn của tôi 'mạnh về mặt cảm xúc'. Và trong phần lớn sự nghiệp sáng tác, đó cũng là cách để tôi lý giải ý nghĩa công việc của mình. Tôi từng nói rằng mọi người không thể học lịch sử từ sách của tôi, thay vào đó hãy tìm nhà sử học. Tuy nhiên, tiểu thuyết gia có thể mang đến chiều kích cảm xúc, chúng tôi cho bạn một số dạng 'chân lý cảm xúc' không có trong thể loại phi hư cấu, bất kể chúng được nghiên cứu và ghi chép thận trọng đến đâu".

Dù vậy những năm qua, tác giả ngày càng lo lắng việc "khơi dậy những cảm xúc mạnh mẽ" diễn ra theo chiều hướng đen tối hơn. Chẳng hạn như cách các phong trào chính trị quốc tế kiểm soát mọi người thông qua việc tác động vào bản năng của họ thay vì vào dữ kiện, bằng chứng.

Theo Ishiguro, dù báo đài cung cấp bằng chứng thế nào, nhiều người có thể tự tạo "chân lý cảm xúc" để tin điều họ muốn. "Vì thế, tôi nhận thấy sức mạnh gợi cảm xúc ở con người, tạo các sự thật cảm tính là điều khá kỳ lạ", nhà văn Kazuo Ishiguro kết luận.

Từ hiện trạng trên, tác giả cho rằng vấn đề có thể trở nên nghiêm trọng với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo. "AI sẽ giỏi thao túng nhiều cảm xúc. Tôi nghĩ chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa của viễn cảnh này. Hiện tại, ta chỉ nghĩ AI xử lý dữ liệu hoặc làm điều gì khác. Nhưng chẳng bao lâu nữa, chúng có khả năng tìm ra cách khiến con người trải qua một số tâm trạng cụ thể như tức giận, buồn bã, vui vẻ", ông nói.

Trước quan điểm của Ishiguro, Guardian đặt câu hỏi: "Liệu trong xã hội hậu sự thật, nơi có AI và thuật toán hỗ trợ, một tác phẩm hư cấu chỉ tập trung vào yếu tố cảm xúc thì đã đủ chưa?". Nhà văn trả lời: "Nếu tôi tận dụng năng lực khơi gợi cảm xúc để giúp một chính trị gia hay tập đoàn dược phẩm muốn bán thuốc, mọi người không nhất thiết nghĩ điều đó đáng khen ngợi mà còn nghi ngờ chuyện tôi làm. Nhưng nếu tôi dùng khả năng này để kể một câu chuyện, thì dễ có thể được xem là điều có giá trị".

Ông nói tiếp: "Đó là điều khiến tôi khó chịu gần đây, bởi lẽ giới chuyên môn không đánh giá cao tôi vì văn phong, hay việc phô bày nhiều bất công lớn của thế giới qua tác phẩm. Tôi thường được khen vì biết viết những điều khiến người ta phải khóc. Họ trao giải Nobel cho tôi cũng nhờ tài đó".

Không phải lần đầu Kazuo Ishiguro bày tỏ quan điểm về AI. Tháng 10/2024, ông và hàng nghìn nghệ sĩ ký thư phản đối việc khai thác trái phép các tác phẩm để đào tạo AI, qua trang web Statement on AI training. Trên Times tháng 2, nhà văn kêu gọi chính phủ Anh bảo vệ quyền lợi tác giả, người làm sáng tạo khỏi "sự săn mồi" của các tập đoàn công nghệ. Ông lên tiếng trong bối cảnh luật pháp nước này đang cân nhắc cho phép các công ty dùng những sáng tạo có bản quyền để huấn luyện trí tuệ nhân tạo. Ông mô tả nước Anh hiện ở thời điểm đối mặt "những ngã rẽ quan trọng".

Kazuo Ishiguro sinh năm 1954 ở Nhật Bản, dành phần lớn cuộc đời tại Anh do chuyển đến đất nước này từ năm 5 tuổi. Ishiguro tốt nghiệp cử nhân Đại học Kent năm 1978, lấy bằng thạc sĩ Đại học Đông Anglia năm 1980. Năm 1989, ông đoạt giải Bookers với tiểu thuyết Tàn ngày để lại. Năm 2008, ông được tạp chí Times xếp thứ 32 trong danh sách 50 nhà văn vĩ đại nhất nước Anh kể từ năm 1945. Ông nhận giải Nobel Văn học năm 2017.

Năm 2021, ông tái xuất văn đàn với tiểu thuyết Klara và Mặt trời, viết về trí tuệ nhân tạo. Sách thuộc thể loại khoa học viễn tưởng, xoay quanh vòng đời của robot thông minh Klara có thể học cách cảm nhận nỗi đau, niềm vui như con người. Một số tác phẩm của ông có bản dịch tiếng Việt: Một họa sĩ phù thế (1986), Mãi đừng xa tôi (2005), Người khổng lồ ngủ quên (2015).