Hiểu đúng về phương pháp “thanh lọc dopamine” giúp chữa lành sức khỏe tinh thần

Những người ủng hộ "thanh lọc dopamine" cho rằng phương pháp này hứa hẹn mang lại kết quả giúp thay đổi cuộc sống, nhưng cũng nhiều người băn khoăn liệu "dopamine detox" có thật sự hiệu quả hay không.

Thanh lọc dopamine (dopamine detox) đang là một trong những trào lưu “chữa lành” sức khỏe tinh thần hiện nay. Tuy nhiên, khái niệm này rất dễ gây hiểu lầm nếu bạn chưa thực sự tìm hiểu kỹ.

Những người ủng hộ việc thanh lọc dopamine - một loại “hormone hạnh phúc” - cho rằng phương pháp này hứa hẹn sẽ mang lại kết quả giúp thay đổi cuộc sống. Nhưng cũng có nhiều người băn khoăn liệu phương pháp này có thật sự hiệu quả và có “đáng thử” hay không.

Dưới đây là lời khuyên của các chuyên gia y tế về xu hướng này:

Thanh lọc dopamine là gì?

Thanh lọc dopamine, hay cai nghiện dopamine, bao gồm việc kiêng hầu hết mọi thứ được coi là mang lại niềm vui như rượu bia, tình dục hay thậm chí là giao tiếp xã hội.

Những người ủng hộ thanh lọc dopamine cho biết việc này sẽ giúp chữa được nhiều “căn bệnh” thời hiện đại, ví dụ như tình trạng cảm thấy thiếu động lực và sự suy giảm khả năng tập trung.

Trong cuộc sống, có nhiều thứ mang lại niềm vui cho bạn, nhưng bạn lại tốn quá nhiều thời gian cho chúng, ví dụ như việc lướt mạng xã hội, xem TV, mua sắm hay ăn vặt nhiều quá mức.

Dường như bất kể bạn cố gắng thay đổi thói quen như thế nào, bạn vẫn trở về với hành vi cũ. Bạn tự nhủ lần này bạn sẽ ăn uống lành mạnh hơn, nhưng điều tiếp theo bạn làm lại là ăn một chiếc bánh quy.

Về lý thuyết, dopamine là một chất dẫn truyền thần kinh mang lại cảm giác vui vẻ và thoải mái. Nghĩa là não bộ được giải phóng khi chúng ta làm những điều thú vị hoặc ở trong trạng thái phấn khích.

Cuộc sống hiện đại đã khiến những tác nhân có khả năng kích hoạt dopamine trở nên bão hòa, đồng nghĩa với việc não của chúng ta lúc nào cũng “tràn ngập” dopamine và ngày càng cần nhiều dopamine hơn nữa để cảm thấy hạnh phúc.

Đó là lý do bạn không thể cưỡng lại chiếc bánh quy.

Khi bạn loại bỏ những hoạt động “kích thích” khỏi cuộc sống, não bạn sẽ trở lại trạng thái cân bằng với mức dopamine ổn định. Nếu đạt được trạng thái đó, bạn sẽ hạnh phúc hơn và có thể cải thiện khả năng tập trung cũng như tăng năng suất làm việc.

“Cơ chế gây nghiện”

Trên thực tế, cai nghiện dopamine không làm giảm lượng dopamine trong não bạn. Nhưng khi bạn thường xuyên thực hiện một hành vi, hành vi đó dần dần sẽ trở nên “tự động hóa.”

Một ví dụ, bạn cầm smartphone lên, đăng nhập vào Youtube và xem những video giải trí thú vị. Lặp lại việc này theo thời gian, giờ đây mỗi lần bạn nhìn vào điện thoại, não bạn sẽ tự động “điều hướng” đến Youtube và bạn bắt đầu xem video một cách vô thức.

Bạn hãy thiết lập một khoảng thời gian để ngăn bản thân tiếp cận với những tác nhân kích thích, từ đó tránh những thói quen không mong muốn. Chẳng hạn, bạn có thể để điện thoại ở ngoài tầm mắt và chặn các ứng dụng mạng xã hội có “nguy cơ” gây kích thích.

Với phương pháp cai nghiện dopamine, việc để cho não nghỉ ngơi sẽ giúp bạn tăng khả năng kiểm soát hành vi một cách có ý thức hơn.

Lưu ý rằng trong việc “cai nghiện,” thay vì tránh tất cả những trải nghiệm mang lại niềm vui, bạn chỉ cần tách bản thân khỏi những hành vi không mong muốn trong một khoảng thời gian nhất định. Ví dụ như tắt mạng xã hội 4 giờ trước khi đi ngủ, hoặc ngưng sử dụng điện thoại vào cuối tuần.

Xung quanh việc thanh lọc dopamine

Chưa có bằng chứng khẳng định thanh lọc dopamine làm giảm lượng dopamine trong não

Phương pháp thanh lọc dopamine cho rằng bạn có thể cải thiện khả năng tập trung và nâng cao động lực bằng việc “thanh lọc” não bộ khỏi tình trạng quá tải dopamine. Thực chất, đây là một “ảo tưởng.”

Hiệp hội Bác sỹ Phẫu thuật Thần kinh ở Mỹ cho biết: “Bạn không thể thực sự làm dopamine biến mất một cách triệt để dưới bất cứ hình thức nào. Nếu bạn làm vậy, có nguy cơ bạn sẽ mắc một căn bệnh tương tự như bệnh Parkinson.”

Dopamine rất phức tạp

Theo một số nghiên cứu về phản ứng của não bộ với việc sử dụng ma túy, dopamine dường như có liên quan đến tình trạng “nghiện ngập.” Các nhà nghiên cứu cho rằng dopamine là một “chất khoái cảm” trong não khiến chúng ta cảm thấy dễ chịu.

Mọi người cũng thường nghĩ rằng dopamine có liên quan mật thiết đến quá trình học tập và thúc đẩy động lực. Nhưng bên cạnh đó, dopamine cũng xuất hiện khi chúng ta cảm thấy lo lắng và căng thẳng. Vì vậy, vai trò của dopamine trong não bộ là rất phức tạp.

Thanh lọc dopamine có tác dụng điều trị một số chứng nghiện hành vi

Một số nghiên cứu liên quan việc cai nghiện dopamine cho thấy nhiều hứa hẹn trong việc điều trị một số chứng nghiện hành vi, như nghiện trò chơi điện tử hay cờ bạc.

Dù việc ngừng chơi điện tử và xem TV trong một khoảng thời gian có thể giúp bạn kiểm soát được những thói quen không mong muốn, nhưng vẫn chưa đủ bằng chứng để khẳng định việc “cai nghiện” sẽ trực tiếp giúp cải thiện tâm trạng tổng thể cũng như thúc đẩy những động lực của bạn.

Peter Grinspoon, giảng viên Y khoa tại Trường Đại học Harvard, cho rằng thực tế này đặc biệt đúng với những người trẻ. Thanh thiếu niên vẫn đang học cách kiểm soát những cảm xúc như cô đơn, buồn chán và tức giận; họ có xu hướng dễ bị “nghiện” hơn.

Lý do là họ dễ dàng tiếp cận với những “chất gây nghiện” trước khi tìm ra cách đương đầu với những lo lắng và căng thẳng một cách lành mạnh.

Chuyên gia Grinspoon không tán thành việc dùng thuật ngữ “thanh lọc dopamine” vì nó dẫn đến “những hiểu nhầm tai hại,” nhưng ông vẫn ủng hộ việc giảm thời gian sử dụng điện thoại và Internet.

Ai nên thử và ai nên tránh thanh lọc dopamine?

Các chuyên gia đã theo dõi các thử nghiệm lâm sàng với sáu hành vi có thể “gây nghiện,” bao gồm: Ăn uống theo cảm xúc; sử dụng Internet và trò chơi điện tử; đánh bạc và mua sắm; xem phim khiêu dâm và thủ dâm; tìm kiếm cảm giác mạnh (gay cấn, hồi hộp, mới lạ); và dùng ma túy để tiêu khiển.

Lời khuyên của chuyên gia sau các thử nghiệm:

Cameron Sepah - Tiến sỹ Tâm lý học người Mỹ:

Tìm kiếm cảm giác mạnh có thể bao gồm những hành động tiềm ẩn rủi ro cao, thậm chí là nguy hiểm, chẳng hạn như chạy quá tốc độ trên cao tốc hay nhẹ nhàng hơn là xem phim vô độ.

Nếu một hành vi kích thích cảm xúc quá mức gây ảnh hưởng đến cuộc sống của bạn, đó là dấu hiệu mà bạn cần cân nhắc cho việc cai nghiện dopamine.

Tuy nhiên, mục đích đằng sau cai nghiện dopamine không phải để tránh tất cả sáu hành vi trên cùng một lúc, mà chỉ là ngăn chặn hành vi chủ đích gây ra vấn đề. Và tất nhiên phương pháp này cũng không đề xuất việc tránh xa mọi niềm vui.

Ngoài ra, bạn cần kiêng những thực phẩm nhiều đường, chất béo và thực phẩm siêu chế biến.

John Christy Johnson - Sinh viên Ngành Y tại Trường Đại học Alberta (Canada):

Để tối ưu hóa hiệu quả cai nghiện dopamine, bạn cần loại bỏ hoàn toàn những thứ có thể “kích hoạt” hành vi không mong muốn trong quá trình cai nghiện. Ví dụ như bạn phải chặn truy cập Internet và ngừng lưu trữ đồ ăn vặt trong nhà.

Salamone - Cử nhân Khoa học Tâm lý ở Mỹ:

Chỉ tránh thực hiện hành vi và hy vọng não bạn tìm việc khác để làm thay vì chơi điện tử là không đủ. Bạn cần tạo ra những thói quen lành mạnh để thay thế những thói quen cũ.

Peter Grinspoon - Giảng viên Y tại Trường Đại học Harvard:

Những ai đang “vật vã” với việc sử dụng chất gây nghiện nên tìm kiếm sự giúp đỡ của chuyên gia y tế.

Lời kết

Trong cuộc sống hiện đại, con người liên tục bị “tấn công” bởi các kích thích. Việc học cách kiểm soát cảm xúc và tiết chế tiêu dùng là một thử thách lớn.

“Thanh lọc dopamine” hay “cai nghiện dopamine” có thể là một khái niệm hấp dẫn khiến bạn tò mò, nhưng lại dễ bị hiểu nhầm về bản chất dẫn đến sự cực đoan trong cách thực hiện. Ví dụ như một số người cố tách bản thân khỏi mọi thứ mà họ nghĩ rằng có liên quan đến dopamine, kể cả các hoạt động giao tiếp xã hội và tiếp xúc với mọi người.

Rất nhiều trong số những yếu tố mà nhiều người đang cố gắng đạt được thông qua cai nghiện dopamine là những nhu cầu quan trọng của con người. Tốt nhất bạn hãy tìm hiểu về cách hoạt động thực sự của dopamine trước khi thực hiện phương pháp này.