Gỡ “nút thắt” trong xử lý rác thải sinh hoạt

Theo thống kê của Sở Xây dựng, hiện khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn tỉnh khoảng 1.247 tấn/ngày; trong đó 72% được xử lý bằng phương pháp chôn lấp, dẫn đến tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Với tốc độ phát triển của tỉnh như hiện nay, thì việc gỡ những “nút thắt” về quy hoạch và đẩy mạnh thu hút đầu tư trong xử lý rác thải theo công nghệ hiện đại là những giải pháp ưu tiên thực hiện sớm.

Những "sự cố" môi trường

Nhiều năm về trước, TP Uông Bí là “điểm nóng” của tỉnh về vấn đề xử lý rác thải. Thời điểm tháng 3/2012, người dân phường Vàng Danh liên tục chặn xe chở rác vào bãi rác Vàng Danh (bãi rác thải sinh hoạt duy nhất của thành phố). TP Uông Bí buộc phải "cất rác" vào các kho tạm. Sự việc càng trở nên "nóng" hơn khi lượng rác thải của thành phố ngày một nhiều, khiến các kho tạm không còn chỗ chứa, nên thành phố nhanh chóng tràn ngập rác. Với 60 tấn rác thải mỗi ngày, TP Uông Bí phải nhờ TP Hạ Long và TX Đông Triều cho đổ nhờ rác thải trong thời gian tìm bãi rác mới.

Để xử lý bài toán này, TP Uông Bí đã chấp thuận chủ trương xây dựng Nhà máy xử lý chất thải rắn và sản xuất nguyên liệu tái tạo, quy mô 100 tấn/ngày, trên diện tích xây dựng 13ha, tại phường Bắc Sơn của Công ty CP Đầu tư và Xây dựng Việt Long. Tháng 11/2012, Nhà máy chính thức đi vào hoạt động, nhưng chỉ được mấy tháng thì buộc phải dừng hoạt động vì khu vực xử lý rác ở khá gần dân cư. Rác thải bốc mùi hôi thối, thu hút ruồi muỗi, khiến hàng trăm người dân phản đối, đồng loạt treo biển bán nhà vì ô nhiễm. Trước thực trạng này và để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, năm 2015 UBND tỉnh đã đồng ý cho di chuyển Nhà máy đến địa điểm mới tại thôn Khe Giang (xã Thượng Yên Công, TP Uông Bí), quy mô 32ha.

TP Hạ Long và TP Cẩm Phả hiện là 2 đô thị có lượng rác thải phát sinh hằng ngày lớn nhất tỉnh. Trước năm 2016, lượng rác thải của 2 thành phố này được đưa về chôn lấp tại bãi rác Đèo Sen (TP Hạ Long) và bãi rác Quang Hanh (TP Cẩm Phả). Do lượng rác quá lớn, liên tục trong thời gian dài, trong khi chỉ sử dụng công nghệ chôn lấp lạc hậu, bãi rác lại nằm khá gần các khu dân cư, nên 2 bãi rác này ngày càng quá tải, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Trước thực trạng này, UBND tỉnh đã quyết định đóng cửa 2 bãi rác từ cuối năm 2016; xúc tiến kêu gọi các nhà đầu tư xây dựng một trung tâm xử lý rác sử dụng thiết bị và công nghệ tiên tiến, hiện đại để xử lý chất thải rắn sinh hoạt bằng phương pháp đốt.

Năm 2015 Công ty CP Tập đoàn Indevco có văn bản đề xuất UBND tỉnh được nghiên cứu và đầu tư xây dựng Trung tâm Xử lý chất thải rắn cho TP Hạ Long, TP Cẩm Phả và huyện Vân Đồn tại 2 xã Vũ Oai và Hòa Bình (TP Hạ Long) với những công nghệ tiên tiến hiện đại nhất. Cụ thể, theo đề xuất đầu tư, Trung tâm gồm 6 lò đốt rác, công suất 150 tấn/lò/ngày; 1 lò đốt chất thải rắn y tế, công suất 3,6 tấn/ngày. Lượng rác còn lại sau khi đốt chỉ phải xử lý chôn lấp tối đa không quá 5%.

Tuy nhiên, do công nghệ đốt không phù hợp, nên đến nay dự án vẫn chưa đưa vào hoạt động theo kế hoạch đặt ra. Do đó, từ năm 2017 toàn bộ lượng rác thải tiếp nhận của các địa phương vẫn chưa được xử lý theo công nghệ đốt, dẫn đến 860.000 tấn rác sinh hoạt hiện phải lưu giữ tạm tại các hố chứa tạm, nhà kho tạm. Trong thời gian dự án chưa hoàn thành theo đúng cam kết với tỉnh, nhưng Indevco đã có nhiều lần ngừng tiếp nhận rác sinh hoạt của Hạ Long và Cẩm Phả, khiến đời sống của nhiều người dân bị “đảo lộn” vì bị rác bủa vây.

Cần đồng bộ từ quy hoạch đến công nghệ xử lý

Theo thống kê của Sở Xây dựng, hiện khối lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn tỉnh khoảng 1.250 tấn/ngày, trong đó khu vực đô thị là 988 tấn/ngày; tỷ lệ thu gom khoảng 91% (1.133 tấn/ngày).

Để thu hút các nhà đầu tư trong lĩnh vực này, tỉnh đã phê duyệt Đồ án điều chỉnh quy hoạch quản lý chất thải rắn trên địa bàn tỉnh với 5 khu xử lý chất thải rắn cấp vùng. Đến nay đã thu hút được một số nhà đầu tư có năng lực, nghiên cứu xây dựng các cơ sở xử lý chất thải rắn bằng phương pháp đốt, đã có 3/5 khu, nhà máy xử lý đi vào hoạt động là: Khe Giang (TP Uông Bí), Quảng Nghĩa (Móng Cái), Tràng Lương (TX Đông Triều); Trung tâm xử lý chất thải rắn tại Vũ Oai, Hòa Bình (TP Hạ Long) chưa đưa vào hoạt động; khu xử lý chất thải rắn tại Đông Hải (huyện Tiên Yên) đang hoàn thiện các thủ tục đầu tư, GPMB.

Ngoài Nhà máy xử lý rác thải tại Đông Triều hoạt động khá tốt do mới được đầu tư, thì việc triển khai đầu tư xây dựng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Cụ thể, đối với khu xử lý chất thải rắn Khe Giang (TP Uông Bí) vận hành từ năm 2015 với 5 lò đốt, nhưng hiện chưa được xây dựng hoàn thiện; doanh nghiệp vừa đốt vừa cải tạo, dẫn đến công tác quản lý phức tạp, một số lò đã xuống cấp. Khu xử lý chất thải rắn Quảng Nghĩa (TP Móng Cái) hoạt động từ năm 2016, nhưng hệ thống lò đốt sử dụng công nghệ trong nước, chưa hoàn thiện, chưa có hệ thống thu hồi nhiệt, dẫn đến hiệu quả xử lý chưa cao, ảnh hưởng tới sức khỏe người lao động.

Ông Nguyễn Mạnh Tuấn, Giám đốc Sở Xây dựng, đánh giá về những bất cập trong công tác thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt: Quy hoạch chất thải rắn được triển khai theo cấp vùng với quy mô lớn để tiết kiệm quỹ đất, thu hút các dự án công nghệ hiện đại. Tuy nhiên thực tế cho thấy, việc bố trí các khu xử lý tập trung nảy sinh những bất cập về công tác quản lý môi trường, tập kết, trung chuyển vận chuyển xa hơn, làm tăng kinh phí. Chưa quy hoạch các khu chôn lấp chất thải rắn sinh hoạt hợp vệ sinh tại từng địa phương và tại các khu xử lý cấp vùng, nên khi các nhà máy xử lý rác thải gặp sự cố, thì không có khu chôn lấp với công suất phù hợp. Bố trí các điểm tập kết, trung chuyển cũng chưa được các địa phương quan tâm trong quy hoạch xây dựng. Do đó khi có kiến nghị của người dân thì phải di dời, làm ảnh hưởng đến sự chủ động của doanh nghiệp, chính quyền địa phương lúng túng trong việc bố trí địa điểm.

Ông Phạm Văn Cường, Phó Giám đốc Sở TN&MT, cho biết: Công tác tính giá thu gom, vận chuyển, xử lý rác thải còn chậm, chưa kịp thời, đơn giá thấp, chưa phù hợp với thị trường thực tế, nên chưa khuyến khích, thu hút được khối tư nhân tham gia đầu tư, quản lý chất thải rắn sinh hoạt. Chất thải rắn sinh hoạt tại các địa phương cũng chưa được phân loại từ đầu nguồn, nên chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý. Phương tiện thu gom, vận chuyển rác thải tại một số địa phương còn thiếu, xuống cấp.

Những bất cập trên cho thấy, việc quản lý và xử lý rác đang là vấn đề khá “nóng” của tỉnh, nhất là khi quá trình đô thị hóa ngày càng nhanh, dẫn đến lượng rác thải phát sinh tăng đột biến. Theo tính toán, đến năm 2030, lượng chất thải rắn sinh hoạt của tỉnh sẽ phát sinh khoảng 862.000 tấn/năm (gấp khoảng 2 lần hiện nay).

Để nhanh chóng khắc phục những vướng mắc liên quan đến vấn đề này, thời gian qua UBND tỉnh đã yêu cầu Sở Xây dựng, Sở TN&MT cùng với các đơn vị, địa phương liên quan rà soát, đánh giá lại công tác thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt một cách chi tiết, cụ thể, mang tính đồng bộ cao, từ công tác lập quy hoạch đến bố trí các điểm trung chuyển, điểm đấu nối, phân công trách nhiệm, công nghệ xử lý...

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phạm Văn Thành khẳng định: Quảng Ninh luôn đặt nhiệm vụ nâng cao chất lượng, mức sống của nhân dân phải tương xứng với chất lượng môi trường. Do đó, đối với quy hoạch xử lý rác thải tích hợp vào quy hoạch tỉnh thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, tỉnh đã yêu cầu các sở, ngành liên quan phải khẩn trương rà soát quy hoạch. Trong đó Sở Xây dựng chủ trì điều chỉnh, bổ sung, thiết kế hạ tầng, không gian xử lý rác thải và phải nêu định hướng, quy mô dự kiến. Sở TN&MT tham mưu, bố trí quy hoạch sử dụng đất cho các khu xử lý rác thải sinh hoạt, rác thải nguy hại. Các địa phương bố trí tối thiểu một cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt hoặc khu liên hợp xử lý để chủ động trong công tác thu gom, vận chuyển, xử lý và thu hút đầu tư. Các doanh nghiệp đẩy nhanh tiến độ các dự án đang triển khai để sớm đưa vào hoạt động.

Tại cuộc làm việc với UBND tỉnh ngày 6/1 vừa qua, đại diện Indevco đã khẳng định, với những hỗ trợ, tạo điều kiện của tỉnh, Công ty sẽ đẩy nhanh tiến độ thực hiện các nội dung trên theo đúng chỉ đạo để đưa Trung tâm Xử lý chất thải rắn Vũ Oai, Hòa Bình đi vào vận hành thử nghiệm và hoạt động theo tiến độ cam kết. UBND huyện Tiên Yên sẽ làm việc với nhà đầu tư để đưa khu xử lý chất thải rắn ở huyện Tiên Yên trong tháng 3/2022 phải tiến hành khởi công, xây dựng.

TP Hạ Long đã lên phương án để xử lý 860.000 tấn rác tồn đọng; nghiên cứu, bổ sung một cơ sở xử lý chất thải rắn ở khu vực phía Tây thành phố. TP Cẩm Phả đang đẩy nhanh thực hiện dự án khu xử lý rác thải sinh hoạt tại khu 9 (phường Mông Dương), dự kiến xong trong năm 2022, đảm bảo toàn bộ rác thải của thành phố được thu gom, xử lý triệt để.

Bên cạnh những nỗ lực của chính quyền, người dân cũng cần nâng cao ý thức trong việc phân loại rác tại nguồn, hạn chế sử dụng rác thải nhựa. Các cơ sở sản xuất, kinh doanh cần tiếp tục quan tâm đầu tư thay thế, cải tiến các thiết bị sản xuất thân thiện với môi trường, xây dựng hệ thống xử lý chất thải rắn đảm bảo quy chuẩn môi trường theo quy định.