Đã đến lúc bỏ quỹ bình ổn giá xăng dầu?

Việc 2 lãnh đạo Công ty Xuyên Việt Oil bị bắt tuần qua liên quan vi phạm về sử dụng và không nộp hàng trăm tỷ đồng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu (QBO) cho thấy nhiều bất cập trong quản lý hơn 7 nghìn tỷ đồng QBO đang nằm tại doanh nghiệp. Dù Bộ Công Thương và các chuyên gia đã nhiều lần kiến nghị bỏ nhưng Bộ Tài chính giữ quan điểm duy trì QBO để tạo bước đệm bình ổn giá.

Thu nhiều, chi ít

Những ngày qua, hai nữ Giám đốc, Phó Giám đốc Công ty TNHH Thương mại Vận tải và Du lịch Xuyên Việt Oil bị khởi tố do vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí. Trong khi đó, doanh nghiệp bị tước giấy phép kinh doanh xăng dầu từ ngày 11/8 nhưng vẫn chưa nộp lại cả trăm tỷ đồng QBO vào ngân sách Nhà nước. Vấn đề này được dư luận đặc biệt chú ý.

Đáng chú ý, Xuyên Việt Oil chính là một trong 4 doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu bị thanh kiểm tra theo Quyết định số 1896 của Bộ Công Thương năm 2023.

Theo thông tin từ Bộ Tài chính, tính đến hết quý I/2023, 4 doanh nghiệp đầu mối bị thanh tra đang nắm giữ hàng trăm tỷ đồng từ QBO. Cụ thể, trong số 33 doanh nghiệp đầu mối, Công ty TNHH Vận tải Thủy bộ Hải Hà đang có số dư QBO lớn thứ 2 (chỉ đứng sau Petrolimex) với tổng số 595 tỷ đồng. Đứng thứ 3 là Công ty Cổ phần Tập đoàn Thiên Minh Đức, đơn vị tồn quỹ lên đến 428,7 tỷ đồng. Số tiền QBO Công ty TNHH Thương mại Vận tải và du lịch Xuyên Việt Oil đang nắm giữ tại ngày 31/3/2023 là 219,9 tỷ đồng và Công ty TNHH Sản xuất thương mại Hưng Phát là 71,29 tỷ đồng.

Theo tìm hiểu của PV Tiền Phong, số liệu mới nhất của Bộ Tài chính cho thấy, tính đến ngày 31/7/2023, số dư quỹ bình ổn giá xăng dầu đã đạt tới 7.438 tỷ đồng, tăng gần 1,8 lần so với số dư vào cuối năm 2022 và là mức cao nhất từ quý I/2021. Quỹ tăng mạnh nhờ cơ quan quản lý liên tục trích lập và hầu như không chi sử dụng quỹ.

Tính từ đầu năm đến nay, dù thị trường có nhiều biến động nhưng tần suất sử dụng Quỹ Bình ổn giá xăng dầu để can thiệp thị trường hầu như không có trong khi cơ quan quản lý đều đặn yêu cầu doanh nghiệp thực hiện trích lập QBO để gia tăng số dư. Theo thống kê, với mặt hàng xăng E5 RON92, trong 26 kỳ điều hành từ đầu năm đến nay, cơ quan quản lý chỉ chi sử dụng vỏn vẹn 3 lần với mức chi 350 đồng, 121 đồng và 850 đồng/lít cho 3 kỳ điều hành đầu tiên của năm 2023. Tương tự, mức trích sử dụng Quỹ với xăng RON95 cũng chỉ được áp dụng 3 lần trong các ngày trên với mức chi 400 đồng, 103 đồng và 950 đồng/lít (tổng cộng 1.453 đồng/lít). Dầu disel và dầu hỏa chỉ được trích sử dụng quỹ một lần duy nhất với mức trích 400 đồng/lít vào ngày 1/8/2023. Dầu mazut cũng được trích sử dụng 3 lần với số tiền 100 đồng, 300 đồng và 150 đồng/lít.

Theo thống kê từ đầu năm đến nay, số tiền trích lập vào QBO với xăng RON 95-III là hơn 3.200 đồng/lít; E5 RON 92 trên 3.400 đồng/lít. Với dầu diesel và dầu hỏa lần lượt khoảng 6.900 đồng và 5.700 đồng/lít. Còn dầu mazut đã trích 2.700 đồng/kg vào quỹ. Ở chiều ngược lại, số chi sử dụng từ quỹ cho RON 95-III là hơn 1.400 đồng và 1.320 đồng/lít với RON 95-III và E5 RON 92. Các mặt hàng dầu được chi 300-700 đồng/lít, kg tùy loại trong 7 tháng qua.

Nguy cơ doanh nghiệp chiếm dụng

Trao đổi với PV Tiền Phong, Chủ tịch HĐQT một doanh nghiệp đầu mối lớn cho rằng, ngoài vấn đề về bất cập trong bình ổn giá, việc vận hành QBO hiện nay cũng đang có nhiều lỗ hổng. Thực tế, quỹ nằm ở doanh nghiệp và định kỳ doanh nghiệp báo cáo cơ quan quản lý. Tuy nhiên, quản lý số tiền thực còn trong quỹ cũng khá khó khi doanh nghiệp hoàn toàn có thể rút ra để đầu tư hoặc sử dụng cho mục đích khác. Quỹ càng lớn, lợi nhuận cho doanh nghiệp càng lớn khi có thể “mượn tạm” để làm vốn kinh doanh, không phải vay ngân hàng.

“Bản thân tôi ủng hộ bỏ quỹ, vì thực tế thời gian qua cho thấy, tác dụng kéo giá khi thị trường tăng mạnh không nhiều. Còn khi giá xuống, việc sử dụng và trích quỹ đồng thời lại khiến giá trong nước và thế giới luôn có độ vênh nhất định”, ông nói. Cũng theo vị này, những năm qua, các doanh nghiệp trong ngành đều nhận thấy xăng dầu, với nhiều doanh nghiệp tư nhân, chỉ là một kênh huy động vốn cho bất động sản. Cùng với đó, việc để Quỹ bình ổn giá xăng dầu ở doanh nghiệp càng là cơ hội vàng để doanh nghiệp tư nhân “sử dụng tạm” để đầu tư trái phiếu, chứng khoán, bất động sản hoặc mua bán nông sản.

Theo tìm hiểu của PV Tiền Phong, tính đến ngày 11/9, Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) còn dư QBO 3.156 tỷ đồng. Số tồn quỹ tại PVOil vẫn đang bị âm với tổng 61,59 tỷ đồng. Công ty TNHH Một thành viên Dầu khí TPHCM (Saigon Petro) tồn dư quỹ 329 tỷ đồng, Công ty Cổ phần Hóa dầu Quân đội (MIPEC) dư quỹ 121 tỷ đồng, Công ty TNHH Thương mại và Dịch vụ tổng hợp Hòa Khánh còn dư quỹ hơn 165,6 tỷ đồng; Tổng Công ty TM XNK Thanh Lễ còn dư quỹ hơn 398 tỷ đồng…

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú cho rằng, bỏ Quỹ bình ổn xăng dầu là đúng đắn nhất để xăng dầu có giá sát thị trường. Quỹ này thời gian qua có nhiều ý kiến đánh giá hoạt động không hiệu quả, cho nên phải có những giải pháp thay thế. Để thị trường xăng dầu hiệu quả, tránh đứt gãy nguồn cung, quan trọng nhất phải dự trữ bằng hiện vật là nguồn xăng dầu thay vì để tiền trong quỹ rồi điều hành như hiện nay. Việc bỏ quỹ cũng tránh nguy cơ hàng nghìn tỷ đồng nằm trong quỹ bị sử dụng sai mục đích, không hiệu quả trong khi đây là số tiền do người dân đóng góp thông qua mua xăng dầu. Cần dẹp bỏ quỹ, giải phóng nguồn lực cho xã hội cũng là quan điểm của PGS.TS. Phạm Thế Anh, Kinh tế trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) khi bàn về hiệu quả của QBO.

Về QBO bị doanh nghiệp chiếm dụng, không nộp lại ngân sách, Thứ trưởng Bộ Công Thương Đỗ Thắng Hải cho biết, theo quy định, Bộ Công Thương đã gửi văn bản sang Bộ Tài chính lưu ý về vấn đề này.

Về tình trạng doanh nghiệp lạm dụng quỹ bình ổn, ông Hải cho rằng, cần phải hỏi thêm ngân hàng và so sánh trường hợp này giống như việc một người được cấp bằng lái xe nhưng vẫn đi vào đường cấm hoặc gây tai nạn và đương nhiên người lái xe vẫn phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Cơ chế quản lý tài chính sai từ gốc

Trao đổi với PV Tiền Phong, chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh cho rằng, việc DN đầu mối xăng dầu không nộp tiền vào QBO đã được dự báo ngay khi thành lập quỹ. Bất ổn xuất phát từ quy định, số tiền trích QBO do DN quản lý, trong khi cơ quan chức năng là người quyết định việc sử dụng quỹ. Hiện nay, có mấy chục đầu mối kinh doanh xăng dầu, cơ quan chức năng khó có thể thanh tra, kiểm tra hết các đầu mối trong việc trích lập quỹ.

“Cơ quan chức năng yêu cầu doanh nghiệp tự quản lý tiền trích lập QBO. Điều này đi ngược với nguyên tắc sử dụng tiền của doanh nghiệp, không doanh nghiệp nào để tiền nhàn rỗi nằm ở QBO. Cơ chế quản lý tài chính của quỹ sai từ gốc, tạo nên xung đột giữa quản lý tài chính của Nhà nước và quản lý tài chính của doanh nghiệp. Hai mục tiêu này khác nhau dẫn đến việc quản lý, vận hành khác nhau”, ông Ánh nhận định.

Theo ông Ánh, Bộ Công Thương vừa kiểm tra việc trích lập QBO đã phát hiện sai phạm. Nếu tiếp tục thanh tra, kiểm tra, cơ quan chức năng có thể phát hiện thêm sai phạm tương tự. Sai phạm này thêm một bằng chứng về bất cập của quản lý Quỹ bình ổn xăng dầu và cần phải loại bỏ.

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng, từ vụ việc Công ty Xuyên Việt Oil, cơ quan quản lý giám sát cần rút kinh nghiệm trong giám sát. Cơ quan chức năng cần “hậu kiểm”, thay vì chỉ nhận báo cáo từ doanh nghiệp.

“Cơ quan chức năng như Bộ Tài chính cần có biện pháp kiểm tra chặt chẽ việc DN trích tiền vào QBO. Chỉ như vậy mới ngăn nguy cơ DN chây ì, chiếm dụng tiền của quỹ”, ông Long kiến nghị.