Cuộc nổi dậy của phe thân Assad nguy cơ đẩy Syria vào hỗn loạn

Syria đang chứng kiến tình trạng bạo lực tồi tệ nhất kể từ khi tổng thống Bashar al-Assad bị lật đổ tháng 12/2024. Trong 4 ngày qua, lực lượng an ninh của chính quyền Tổng thống lâm thời Ahmed al-Sharaa và phe ủng hộ ông Assad đụng độ dữ dội tại các tỉnh miền tây ven Địa Trung Hải, khiến hơn 1.300 người thiệt mạng, chủ yếu là dân thường thuộc nhóm Alawite thiểu số.

Đây được coi là thách thức an ninh rất lớn với chính quyền non trẻ của quyền Tổng thống Sharaa. Giới quan sát cảnh báo nếu tình trạng bạo lực không sớm chấm dứt, Syria nguy cơ rơi vào hỗn loạn lần nữa, đi theo vết xe đổ của Iraq, sau khi ông Saddam Hussein bị lật đổ năm 2003.

Sau khi nhóm vũ trang Hayat Tahrir al-Sham (HTS), do ông Sharaa lãnh đạo, cùng đồng minh lật đổ ông Assad, các sĩ quan chế độ cũ đã chọn ẩn náu tại các tỉnh Latakia và Tartus, nơi sinh sống của người Alawite thiểu số theo Hồi giáo dòng Shiite và từng được coi là "thành trì" của ông Assad.

Họ từ chối giải giáp vũ khí theo lời kêu gọi của chính quyền mới và thi thoảng xảy ra đụng độ với lực lượng an ninh có nguồn gốc là các tay súng HTS để thể hiện sự phản đối.

Sau một thời gian dài âm ỉ, lửa xung đột bùng lên ngày 6/3. Lực lượng an ninh chính phủ trong lúc truy tìm một nghi phạm ở thành phố Jableh, tỉnh Latakia, đã bị các tay súng người Alawite phục kích, 16 binh sĩ bị hạ. Làn sóng phản kháng của các nhóm ủng hộ ông Assad bùng lên, thành cuộc nổi dậy quy mô lớn.

Giao tranh nhanh chóng lan ra các khu vực lân cận, phe ủng hộ ông Assad còn kiểm soát thị trấn Qardaha, quê hương của cựu tổng thống.

"Mọi thứ cho thấy đợt nổi dậy này có sự phối hợp, được lên kế hoạch trước. Chúng tôi phải đối mặt các tay súng có vũ trang hạng nặng, sử dụng hệ thống liên lạc của nước ngoài", Nasser Zidane, phụ trách văn phòng truyền thông chính quyền Latakia thuộc chính phủ mới, nói.

Chính quyền ông Sharaa lập tức đáp trả. Damascus đêm 6/3 triển khai hàng nghìn quân cùng xe bọc thép, drone đến tiếp viện. Trong số này có cả những tay súng thuộc các nhóm vũ trang Hồi giáo dòng Sunni trong liên minh. Lệnh giới nghiêm được ban bố tại Latakia cùng tỉnh lân cận Tartus.

Xung đột trở nên dữ dội trong ngày tiếp theo. Tình trạng giết người để trả thù bắt đầu xuất hiện.

Hãng tin AP cho biết các tay súng dòng Sunni nhắm đến cộng đồng Alawite, bất kể họ có liên quan cuộc nổi dậy hay không. Nhân chứng kể rằng những người Alawite, chủ yếu là đàn ông, bị sát hại trên đường phố. Họ còn bị hôi của, phóng hỏa nhà cửa.

Trong khi đó, Tổ chức Giám sát Nhân quyền Syria (SOHR), trụ sở tại Anh, cho biết cả hai phe đều gây thương vong cho dân thường.

Rami Abdurrahman, giám đốc SOHR, nói các vụ sát hại trả thù chỉ dừng lại vào sáng 8/3. SOHR ngày 9/3 cho biết hơn 1.300 người đã thiệt mạng trong các cuộc đụng độ, trong đó hơn 970 người là dân thường Alawite.

"Đây là một trong những đợt thảm sát lớn nhất trong lịch sử xung đột Syria", ông Abdurrahman mô tả.

Phát ngôn viên Bộ Quốc phòng Syria Hassan Abdel-Ghani ngày 9/3 thông báo lực lượng an ninh đã giành lại hầu hết khu vực phe thân ông Assad kiểm soát và sẽ tiếp tục truy lùng những thủ lĩnh của phe này.

Al Jazeera cho biết giao tranh chủ yếu còn xảy ra ở Qardaha, bởi tính biểu tượng của thị trấn, và Baniyas, tỉnh Tartus, nơi có cơ sở lọc dầu lớn nhất Syria.

Chính quyền Syria cho rằng "hành động bột phát của các cá nhân" trong lực lượng an ninh, quân đội đã dẫn đến những vụ bạo lực nhằm vào dân thường. Văn phòng Tổng thống Syria ngày 9/3 thông báo thành lập ủy ban độc lập để điều tra, xác định những người phải chịu trách nhiệm.

Giao tranh khiến vết thương nội chiến ở Syria rỉ máu trở lại sau vài tháng tạm lắng. Syria chìm trong xung đột từ năm 2011, khi phong trào biểu tình chống chính phủ ông Assad nổ ra. Phe đối lập cáo buộc ông Assad quá ưu ái cộng đồng Alawite thiểu số và "đàn áp" những sắc tộc khác.

Nội chiến kết thúc khi ông Assad bị lật đổ và sơ tán ra nước ngoài. Ông Sharaa được bầu làm Tổng thống lâm thời, tuyên bố Syria sẽ chuyển tiếp sang giai đoạn công bằng, với sự tham gia của tất cả các tôn giáo, sắc tộc. Người Alawite được cam kết rằng họ sẽ an toàn, không có sát hại trả thù.

Nhưng loạt diễn biến vừa qua đã làm dấy lên hoài nghi về nỗ lực này, gieo rắc sự sợ hãi cũng như phẫn nộ vào các cộng đồng thiểu số khác, như người Kurd ở vùng đông bắc hay người Druze ở miền nam Syria.

"Chính phủ mới ở Syria đang đi trên dây trong nỗ lực hàn gắn vết thương nội chiến 14 năm. Miệng vết thương vừa bất ngờ bung ra chỉ trong vòng vài giờ", tờ Le Monde của Pháp bình luận.

Ông Sharaa ngày 9/3 trấn an người dân rằng đây là "các thách thức đã được dự đoán" và kêu gọi đất nước đoàn kết. "Chúng ta phải giữ gìn thống nhất quốc gia và hòa bình hết mức có thể. Chúng ta sẽ có thể cùng nhau chung sống tại đất nước này", ông phát biểu tại một thánh đường Hồi giáo ở Damascus.

Bất ổn tại Syria cũng khiến khu vực lo ngại. Jordan ngày 9/3 tổ chức hội nghị thảo luận các vấn đề Syria phải đối mặt, với sự tham gia của quan chức Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iraq và Lebanon.

Federico Jachetti, giám đốc văn phòng Hội đồng Tị nạn Na Uy tại Syria, cho biết căng thẳng leo thang ở Syria là "lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng tình hình ở quốc gia Trung Đông này vẫn còn rất mong manh".

"Các gia đình khắp Syria đều mong muốn được nghỉ ngơi sau nhiều năm bất ổn và sợ hãi", ông Jachetti nói với NBC News.