Cách EU có thể đảm bảo an ninh cho Ukraine

Sự rút lui của Mỹ buộc EU phải tự mình xoay sở để đảm bảo an ninh cho Ukraine. Với ngân sách quốc phòng 800 tỷ euro, liệu châu Âu có thể ứng phó với Nga và duy trì ổn định khu vực?

Theo nhận định mới đây của chuyên gia Marie Dumoulin, Giám đốc chương trình châu Âu mở rộng tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại châu Âu (ecfr.eu), khi kế hoạch của Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump ngày càng xa rời lợi ích của châu Âu, Liên minh châu Âu (EU) buộc phải đối mặt với một thực tế phũ phàng: Họ không thể phụ thuộc mãi vào Washington để bảo vệ Ukraine.

Chuyên gia Dumoulin lưu ý, sau cuộc gặp căng thẳng giữa Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và ông Trump vào cuối tháng trước, cùng việc Mỹ tái khởi động đàm phán với Nga, châu Âu buộc phải hành động độc lập. Với gói chi tiêu quốc phòng 800 tỷ euro vừa được đề xuất, EU đang nỗ lực định hình chiến lược an ninh mới cho Ukraine dựa trên các lĩnh vực chính.

Thứ nhất, tăng cường năng lực tự vệ của Ukraine. Việc Mỹ cắt giảm viện trợ quân sự khiến châu Âu phải "tự lực cánh sinh". Điều này đòi hỏi EU chuyển hướng sang hỗ trợ dài hạn cho Ukraine, bao gồm:

Viện trợ vũ khí ồ ạt và bền vững: Các nước thành viên cần tăng tốc chuyển giao vũ khí hạng nặng như xe tăng Leopard 2, hệ thống phòng không IRIS-T, đồng thời thúc đẩy sản xuất công nghiệp quốc phòng chung.

Huấn luyện quân sự chuyên sâu: Sau hơn 3 năm giao chiến và hàng chục nghìn thương vong, Ukraine cần xây dựng lực lượng dự bị chất lượng cao. EU có thể mở rộng các chương trình huấn luyện như EUMAM Ukraine, vốn đã đào tạo 40.000 binh sĩ tính đến cuối 2023.

Chuyên gia Dumoulin nhấn mạnh: "Quân đội Ukraine giàu kinh nghiệm cũng có thể chia sẻ kiến thức chiến trường với các đồng minh châu Âu, tạo nên mối quan hệ hợp tác hai chiều".

Thứ hai, kiềm chế tiềm lực quân sự của Nga. Để ngăn Nga tái thiết lực lượng sau xung đột, EU cần duy trì và tối ưu hóa các biện pháp trừng phạt:

Giữ vững lệnh cấm xuất khẩu công nghệ quân sự: Các lệnh trừng phạt theo ngành (như dầu mỏ, kim loại, vi mạch) cần được siết chặt, tập trung vào hạn chế khả năng sản xuất vũ khí của Moskva.

Kiểm soát dòng tiền: Theo ước tính của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), khoảng 45% giao dịch tài chính với Nga vẫn được thực hiện qua các kênh ngầm. EU cần tăng cường giám sát các công ty vỏ bọc và ngân hàng trung gian.

"Dỡ bỏ trừng phạt chỉ nên là công cụ đàm phán, không phải nhượng bộ đơn phương", một chuyên gia từ ECB khuyến nghị.

Thứ ba, giám sát quân sự. Khả năng phát hiện sớm các hoạt động quân sự của Nga là yếu tố sống còn. Do đó, EU cần:

Đầu tư vào hệ thống cảnh báo sớm: Tăng cường triển khai vệ tinh do thám (như chương trình IRIS² trị giá 6 tỷ euro) và trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích dữ liệu thời gian thực.

Thiết lập vùng đệm phi quân sự: Bất kỳ thỏa thuận ngừng bắn nào cũng phải bao gồm điều khoản hạn chế triển khai vũ khí hạng nặng dọc tiền tuyến, kèm cơ chế giám sát hỗn hợp Nga-Ukraine với sự tham gia của bên thứ ba trung lập.

Thứ tư, hiện diện trên thực địa. Dù không muốn triển khai quân chiến đấu, EU có thể xem xét:

Thiết lập căn cứ hậu cần gần biên giới: Ba Lan và Romania – hai nước tiếp giáp Ukraine – có thể trở thành trung tâm tiếp nhận và phân phối vũ khí.

Triển khai lực lượng đặc nhiệm phản ứng nhanh: Nhóm Chiến đấu EU (EU Battlegroup) gồm 1.500 quân/nhóm có thể được điều động đến các điểm nóng, dù việc này cần sự đồng thuận của tất cả 27 thành viên – một thách thức lớn.

"Sự hiện diện trên thực địa của châu Âu sẽ là tín hiệu rõ ràng cho Moskva: Tấn công Ukraine đồng nghĩa với đối đầu EU", một quan chức cấp cao NATO nhận định.

Tuy nhiên, dù đã nhất trí về gói 800 tỷ euro, EU vẫn đối mặt với rào cản: Một là phân hóa trong tiếp cận: Trong khi Ba Lan và các nước Baltic ủng hộ viện trợ không điều kiện, Hungary tiếp tục phản đối. Hai là phụ thuộc vào Mỹ: Kế hoạch triển khai quân châu Âu vẫn cần sự hậu thuẫn từ Washington – điều khó xảy ra dưới thời chính quyền Trump.

Như vậy, việc bảo vệ Ukraine không chỉ là vấn đề an ninh khu vực, mà còn là cơ hội để EU khẳng định vị thế độc lập trước Mỹ và Nga. Như chuyên gia Dumoulin cảnh báo: "Thành bại của kế hoạch này sẽ định hình cách thế giới nhìn nhận châu Âu – một liên minh kiên cường hay khối chia rẽ".