Bên trong 'trại trừ khử' khiến Mexico rúng động

Bạo lực băng đảng đã hoành hành ở Mexico suốt nhiều năm qua, khiến hơn 120.000 người mất tích kể từ năm 1962, thời điểm bắt đầu thống kê. Trong hàng chục năm qua, thân nhân của những người mất tích đã phát hiện hàng trăm ngôi mộ tập thể, được tìm thấy gần như hàng tuần trên khắp đất nước.

Trang Facebook của Guerreros Buscadores de Jalisco (GBJ), nhóm tình nguyện viên tìm kiếm người mất tích ở bang Jalisco, gần đây nhận loạt tin báo về một địa điểm khả nghi gần làng La Estanzuela, ngoại ô thành phố miền tây Guadalajara.

Khi có đủ thông tin cần thiết, Indira Navarro, trưởng nhóm GBJ, cùng hàng chục thân nhân của những người mất tích ngày 5/3 có mặt tại Izaguirre, trang trại bỏ hoang ở Teuchitlan, cách trung tâm Guadalajara chưa đến một giờ lái xe. Họ bắt đầu tìm kiếm và phát hiện ba lò hỏa táng ngầm.

Truyền thông Mexico đặt cho địa điểm này cái tên "trại trừ khử". Điều thực sự khiến Mexico rúng động là số lượng giày bị bỏ lại ở trang trại, lên tới hơn 200 đôi.

"Những hình ảnh đó lập tức gợi lại tình cảnh ở Auschwitz", Jose Ramon Cossio, cựu chánh án tòa án tối cao Mexico, trả lời phỏng vấn đài Aristegui Noticias, nhắc đến "trại tử thần" của phát xít Đức ở Ba Lan thời Thế chiến II.

GBJ cho rằng trang trại Izaguirre là cơ sở tuyển mộ và huấn luyện của Jalisco New Generation (CJNG), một trong những nhóm tội phạm lớn nhất Mexico. Từ năm ngoái, GBJ đã nhận thông tin về việc nhiều thanh niên đến Guadalajara theo các quảng cáo tuyển dụng nhân viên bảo vệ, thợ điện hoặc nông dân, rồi mất tích.

Một lý do khiến Izaguirre gây phẫn nộ là giới chức Mexico đã biết về địa điểm này từ trước. Vệ binh quốc gia Mexico từng đột kích trang trại hồi tháng 9/2024, bắt 10 người, giải cứu hai người bị nhốt và tìm thấy một thi thể được bọc trong túi nhựa cùng nhiều vũ khí, đạn dược.

Salvador Gonzalez de los Santos, tổng chưởng lý bang Jalisco, nói 10 nhân viên chính quyền đã tìm kiếm ở trang trại khi đó, dùng cả máy xúc và chó nghiệp vụ, nhưng không phát hiện thi thể nào. "Họ không thể kiểm tra toàn bộ trang trại vì nó quá rộng", ông nói.

Trong khi đó, các tình nguyện viên của GBJ tìm ra mộ tập thể chỉ bằng cách đơn giản là chọc thanh kim loại vào lòng đất, rút ra rồi ngửi để xem có mùi tử thi phân hủy hay không. Không có dây căng chuyên dụng hay cảnh sát để bảo vệ hiện trường, họ chọn dựng lều tạm và bắt đầu đào bới bằng cuốc chim, xẻng.

Họ nhanh chóng phát hiện các mảnh xương cháy sém. Tiếp đó là răng, một miếng kim loại dùng trong phẫu thuật cố định xương gãy và ba lò thiêu ngầm.

"Chúng tôi muốn làm rõ rằng đây không phải là lò thiêu thông thường, mà là lò hỏa táng được sử dụng để thiêu hủy xác người", GBJ viết trên mạng xã hội. "Đây không phải sự sắp đặt hay bịa đặt, mà là điều kinh hoàng chúng tôi tìm thấy ở Teuchitlan. Chúng tôi muốn công lý được thực thi cho các nạn nhân".

Giới chức Mexico đã vào cuộc hỗ trợ GBJ và xác định tổng cộng 6 vị trí mộ tập thể tại trang trại. Hiện chưa rõ số nạn nhân cụ thể.

"Một nhóm xã hội dân sự, không được đào tạo kỹ năng chuyên ngành như cảnh sát, lại tìm kiếm tốt hơn cả những chuyên gia điều tra", Sergio Sarmiento, nhà bình luận của nhật báo Mexico Reforma, viết.

Navarro cho biết những thứ ở Jalisco khiến bà bị sốc. "Bạn nổi da gà khi thấy mọi thứ vương vãi trên mặt đất, những vali, những giấc mơ của người trẻ tuổi bị bỏ lại", Navarro, đang tìm kiếm em trai mất tích 9 năm, nói với Radio Formula. "Phải chứng kiến cái kết của họ ở nơi họ nghĩ sẽ có cuộc sống tốt hơn, mức lương cao hơn".

Một số người may mắn thoát khỏi Izaguirre cho biết khi đến Guadalajara, họ kỳ vọng gặp người tuyển dụng, nhưng lại bị đưa đến trang trại và trải qua quá trình huấn luyện như trong quân đội.

Những người không thể trụ nổi hoặc không tuân lệnh đều bị sát hại, Washington Post dẫn lại các lời kể. Số khác chết vì mất nước hoặc bị đánh đập. Người mới đến bị buộc phải đào hố rồi xây lò hỏa táng tạm bợ bằng gạch đá để tiêu hủy thi thể người chết.

Một nam thanh niên mô tả trang trại là "trường sát thủ". Những ai hoài nghi mệnh lệnh từ thủ lĩnh băng đảng hay không thể vượt qua các bài kiểm tra khắc nghiệt đều bị hành quyết.

Cũng có người tự nguyện làm việc cho nhóm tội phạm, một số nhân chứng cho biết.

Tại Mexico, các băng đảng quy mô lớn đến mức trở thành "những nhà tuyển dụng lớn". Những băng nhóm này cần liên tục bổ sung nhân lực, vì những người làm cho chúng thường bị sát hại hoặc ngồi tù.

"Chúng cần tuyển thêm 350-370 người mỗi tuần trên cả nước để tránh bị sụp đổ", theo báo cáo do các nhà nghiên cứu Mexico và Italy công bố năm 2023.

Những gì được phát hiện ở Izaguirre đã dấy lên làn sóng phẫn nộ khắp Mexico. Người biểu tình ngày 15/3 đặt 400 đôi giày tại trung tâm thương mại Zocalo ở thủ đô Mexico City, đối diện văn phòng chính phủ liên bang để thể hiện sự giận dữ.

Với Juan Carlos, một trong những người biểu tình, quy mô các mộ tập thể mới tìm thấy còn cho thấy sự tắc trách của giới chức Mexico suốt nhiều năm. "Thật không tốt chút nào nếu bình thường hóa tình trạng bạo lực mà chúng tôi đang phải sống chung", Juan Carlos nói với Al Jazeera.

Với nhiều người biểu tình, hình ảnh từ "trại trừ khử" Teuchitlan gợi lại ký ức đau thương về những người thân mất tích chưa được tìm thấy. Họ kêu gọi chính phủ Mexico hành động quyết đoán và xóa bỏ tình trạng tham nhũng đã để xảy ra nhiều vụ giết người như vậy trong thời gian dài.

Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum đã bổ nhiệm các công tố viên liên bang, do Bộ trưởng Tư pháp Alejandro Gertz Manero phụ trách, để điều tra sự việc. "Đó là điều đầu tiên chúng ta cần làm, vì những hình ảnh đó thật đau đớn. Chúng ta cần biết chuyện gì đã xảy ra", bà Sheinbaum tuyên bố.

Chính quyền liên bang ngày 24/3 cho biết họ đã bắt một nghi phạm tuyển mộ của băng đảng CJNG trong khu thu nhập thấp ở Mexico City, chuyên tìm kiếm các thanh niên để đưa họ đến "trại trừ khử". Hai cựu sĩ quan cảnh sát tại làng gần Teuchitlan cũng đã bị bắt để điều tra.